Soạn bài: Chỉ từ

A. KIẾN THỨC TRỌNG TÂM
1. Chỉ từ là gì?

1.1. Các từ được in đậm trong những câu sau bổ sung ý nghĩa cho từ nào?

Ngày xưa có ông vua nọ sai một viên quan đi dò la khắp nước tìm người tài giỏi. Viên quan ấy đã đi nhiều nơi, đến đâu quan cũng ra những câu đố oái oăm để hỏi mọi người. Đã mất nhiều công tìm kiếm nhưng viên quan vẫn chưa thấy có người nào thật lỗi lạc.Một hôm, viên quan đi qua một cánh đồng làng kia, chợt thấy bên vệ đường có hai cha con nhà nọ đang làm ruộng [...]

(Em bé thông minh)

Trả lời:

• Từ ấy bổ nghĩa cho từ viên quan.
• Từ kia bổ sung cho từ làng.
• Từ nọ bổ nghĩa cho từ nhà.

1.2.  So sánh các từ và cụm từ sau để rút ra được ý nghĩa mà các chỉ từ bổ sung cho danh từ.

• ông vua / ông vua nọ;
• viên quan / viên quan ấy;
• làng / làng kia;
• nhà / nhà nọ.

Trả lời:

• ông vua / ông vua nọ: Từ nọ bổ nghĩa cho từ ông vua - giúp xác định vị trí của ông vua được cụ thể hơn.
• viên quan / viên quan ấy: Từ "ấy" là phụ ngữ trong cụm danh từ nhằm xác định vị trị của viên quan, giúp phân biệt viên quan này và những viên quan khác.
• làng / làng kia: Từ "kia" làm phụ ngữ cho danh từ làng - nhằm xác định vị trí của ngôi làng trong không gian.
• nhà / nhà nọ: Từ "nọ" làm phụ ngữ cho danh từ nhà nhằm xác định vị trí của ngôi nhà trong không gian, phân biệt ngôi nhà nọ với những ngôi nhà khác.

1.3. Nghĩa của các từ ấy, nọ trong những câu sau có gì giống và khác so với các từ in đậm ở trên?
Hồi ấy, ở Thanh Hoá có một người làm nghề đánh cá tên là Lê Thận. Một đêm nọ, Thận thả lưới ở một bến vắng như thường lệ.
(Sự tích Hồ Gươm)
Trả lời:
Các từ "ấy, nọ" trong câu 3 có tác dụng xác định cụ thể các danh từ hồi, đêm là những từ chỉ thời gian, Các từ ấy, nọ trong câu 2 là những từ chỉ không gian.

Giống nhau là các từ này đều bổ sung ý nghĩa cho danh từ đi kèm.

2. Hoạt động của chỉ từ trong câu

2.1. Trong các câu đã dẫn ở phần 1, chỉ từ đảm nhiệm chức vụ gì?

• Ta sẽ thấy các chỉ từ đứng ở vị trí phụ ngữ sau, cùng với danh từ trung tâm và phụ ngữ trước tạo thành cụm danh từ: ông vua nọ, viên quan ấy, cánh đồng làng kia,...
• Các chỉ từ nhằm xác định vị trí của sự vật trong không gian và thời gian

2.2. Tìm chỉ từ những câu dưới đây. Xác định chức vụ của chúng trong câu
a.  Cuộc chống Mĩ cứu nước của nhân dân ta dù phải kinh qua gian khổ, hi sinh nhiều hơn nữa, song nhất định thắng lợi hoàn toàn.
Đó là một điều chắc chắn.

(Hồ Chí Minh)

b. Từ đấy, nước ta chăm nghề trồng trọt, chăn nuôi và có tục ngày Tết làm bánh chưng, bánh giầy.

(Bánh chưng, bánh giầy)

Trả lời:

• a. Chỉ từ: đó. Trong câu "Đó là một điều chắc chắn.', chỉ từ đó giữ chức vụ chủ ngữ, nó thay thế cho nội dung đã được đề cập ở phần trước.
• b. Chỉ từ: đấy. "Từ đấy"là thành phần trạng ngữ của câu, xác định về thời điểm cho hành động tiếp theo. Như vậy, chỉ từ còn có thể có mặt trong thành phần trạng ngữ của câu.

3. Ghi nhớ

• Chỉ từ là những từ dùng để trỏ vào sự vật, nhằm để xác định vị trí sự vật trong không gian hoặc thời gian.
• Chỉ từ thường làm phụ ngữ trong cụm danh từ. Ngoài ra chỉ từ còn có thể làm chủ ngữ hoặc trạng ngữ trong câu