BÀI 1: VỊ TRÍ ĐỊA LÍ, PHẠM VI VÀ ĐẶC ĐIỂM TỰ NHIÊN CHÂU ÂU
1. VỊ TRÍ ĐỊA LÍ VÀ PHẠM VI CHÂU ÂU
- Vị trí:
+ Châu Âu là châu lục ở phía tây của lục địa Á - Âu, nằm hoàn toàn trên bán cầu Bắc.
+ Lãnh thổ trên đất liền trải dài từ khoảng 36 độ B đến 71 độ B.
- Hình dạng, kích thước:
+ Châu Âu có diện tích nhỏ, chỉ lớn hơn châu Đại Dương.
+ Đường bờ biển dài khoảng 43 000 km, bị cắt xẻ mạnh, biển ăn sâu vào đất liền, tạo nhiều bán đảo, vũng vịnh.
+ Ngoài ra, châu Âu còn có nhiều đảo và quần đảo => lãnh thổ châu lục có hình dạng lồi lõm phức tạp.
- Tiếp giáp: 3 mặt giáp biển và đại dương
+ phía bắc giáp Bắc Băng Dương
+ phía tây giáp Đại Tây Dương
+ phía nam giáp Địa Trung Hải
+ Phía đông có dãy U-ran (Ural) - ranh giới tự nhiên ngăn cách châu Âu với châu Á
2. ĐẶC ĐIỂM TỰ NHIÊN
a, Các khu vực địa hình chính
- Châu Âu có hai khu vực địa hình: đồng bằng và miền núi
+ Khu vực đồng bằng: chiếm 2/3 diện tích, phân bố chủ yếu ở phía đông
+ Khu vực miền núi bao gồm:
∙ Núi già: nằm ở phía bắc và vùng trung tâm của châu lục. chủ yếu là núi trung bình và núi thấp với những đỉnh tròn, sườn thoải, có nhiều suối nước nóng.
∙ Núi trẻ: tập trung ở phía nam châu lục, phần lớn các dãy núi trẻ có độ cao trung bình, núi cao trên 2000m chỉ chiếm khoảng 1,5 % diện tích lãnh thổ . Dãy An-pơ cao và đồ sộ nhất châu Âu, có nhiều đỉnh trên 4 000m.
b, Đặc điểm phân hóa khí hậu
- Khí hậu phân hóa đa dạng do lãnh thổ kéo dài trên nhiều vĩ độ, có 3 đới khí hậu chính:
+ Đới khí hậu cực và cận cực (chiếm một dải hẹp ở Bắc Âu)
+ Khí hậu ôn đới: ôn đới hải dương (khu vực Tây Âu và Trung Âu); ôn đới lục địa (khu vực Đông Âu)
+ Đới khí hậu cận nhiệt (khu vực Nam Âu).
|
Khí hậu |
Đặc điểm chính |
Nhiệt độ |
Lượng mưa |
|
Cực và cận cực |
Phân bố ở phía bắc châu lục và các đảo vùng cực. |
Quanh năm giá lạnh |
Mưa rất ít, dưới 500mm. |
|
Ôn đới hải dương |
Phân bố ở các đảo và vùng ven biển phía tây. |
- Khí hậu điều hòa, mùa đông không lạnh lắm, mùa hạ mát. - Nhiệt độ trung bình năm trên 0°C. |
Có mưa quanh năm, lượng mưa trung bình năm 800 – 1000 mm trở lên. |
|
Ôn đới lục địa |
Phân bố ở vùng trung tâm và phía đông châu lục. |
Mùa đông lạnh và khô, có tuyết rơi; mùa hạ nóng và ẩm. |
Lượng mưa ít, giảm dần từ tây sang đông, trung bình năm chỉ trên dưới 500mm. |
|
Cận nhiệt |
Phân bố ở phía nam châu lục với kiểu khí hậu cận nhiệt địa trung hải. |
Mùa hạ nóng và khô, thời tiết ổn định. Mùa đông ấm và có mưa rào. |
+ Lượng mưa trung bình năm khoảng 500 – 700mm. |
- Ở các khu vực núi cao có sự phân hóa theo đai cao. Trên một số đỉnh núi nhiệt độ xuống rất thấp, có băng tuyết phủ
c, Các sông lớn
- Châu Âu có mạng lưới sông ngòi khá phát triển.
- Sông có đặc điểm ngắn, có diện tích lưu vực không đáng kể do địa hình bị cắt xẻ mạnh.
- Các sông lớn ở châu Âu như: Rai-nơ, Đa-nuýp, Von-ga....
- Nhiều sông cùng với các kênh đào tạo thành một hệ thống giao thông đường thuỷ dày đặc, nối liên nhiêu quốc gia và khu vực
2. CÁC ĐỚI THIÊN NHIÊN
- Đới lạnh:
+ Chiếm diện tích không đáng kể: gồm một phần nhỏ ở Bắc Âu và các đảo quần đảo ở Bắc Băng
+ Khí hậu: lạnh và ẩm quanh năm
+ Thực vật: chủ yếu là rêu, địa y
+ Động vật: nghèo về thành phần loài, thường gặp nhất là chuột Lem-mút, chó sói, chồn, cú bắc cực,…
- Đới ôn hòa:
+ Chiếm phần lớn lãnh thổ châu Âu
+ Khí hậu: phân hóa theo hướng tây – đông
+ Thực vật:
∙ Ven biển phía Tây: rừng lá rộng, rừng hỗn hợp
∙ Sâu trong nội địa: rừng lá kim, thảo nguyên
∙ Phía đông nam: thảo nguyên, bán hoang mạc
∙ Phía nam: rừng lá cứng (sồi, nguyệt quế, ô liu, thông, tuyết tùng,…)
- Động vật đa dạng: nai sừng tấm, sóc, gấu nâu, linh miêu, thằn lằn, tắc kè, rùa, rắn,…