Giải bài 14 Công cuộc xây dựng đất nước thời Lý (1009 - 1225)

1. Sự thành lập nhà Lý

Câu hỏi: Đọc thông tin, tư liệu và quan sát hình 14.1, hãy trình bày sự thành lập nhà Lý và đánh giá sự kiện Lý Công Uẩn dời đô từ Hoa Lư ra Đại La.

Câu trả lời:

- Cuối năm 1009, vua Lê Long Đĩnh mất, các đại thần và tăng quan trong triều đã tôn Lý Công Uẩn lên ngôi vua. Nhà Lý được thành lập, đóng đô tại Hoa Lư (Ninh Bình).

- Năm 1010, Lý Công Uẩn đặt niên hiệu là Thuận Thiên và quyết định dời đô từ Hoa Lư ra Đại La, đổi tên Đại La thành Thăng Long (nay là Hà Nội).

- Thành Đại La: nằm giữa khu vực trời đất, được thế rồng cuộn hổ ngồi, chính giữa nam bắc đông tây, tiện nghi núi sông sau trước. Vùng này mặt đất rộng mà bằng phẳng, thế đất cao mà sáng sủa, dân cư không khổ thấp trũng tối tăm, muôn vật hết sức tốt tươi phồn thịnh. Xem khắp nước Việt, đó là nơi thắng địa, thực là chỗ tụ hội quan yếu của bổn phương. Đúng là nơi thượng đô kinh sư mãi muôn đời.

2. Tình hình chính trị

Câu hỏi: Đọc thông tin và quan sát sơ đồ hình 14.1, hãy mô tả những nét chính về tình hình chính trị và rút ra nhận xét về tổ chức bộ máy nhà nước dưới thời Lý.

 Câu trả lời:

Tổ chức bộ máy nhà nước thời Lý được xây dựng và được hoàn thiện dần từ trung ương đến địa phương.

- Năm 1042, nhà Lý ban hành bộ Hình thư. Đây là bộ luật thành văn đầu tiên của Việt Nam.

- Quân đội thời Lý gồm hai bộ phận: cấm quân (bảo vệ vua, kinh thành) và quân địa phương (bảo vệ các lộ, phủ).  Lực lượng quân đội chủ yếu gồm quân bộ và quân thuỷ, được trang bị các loại vũ khí như giáo, mắc, đao, kiếm, cùng nó, máy bắn đi...

- Nhà Lý thi hành chính sách đoàn kết các dân tộc, gà công chúa và ban chức tước cho các tả trường miền núi. Đối với nhà Tống và Chăm-pa, nhà Lý giữ mối quan hệ hoà hiếu.

3. Tình hình kinh tế

Câu hỏi: Đọc thông tin, tư liệu và quan sát các hình từ 14.2 đến 14.4, hãy cho biết:

- Nhà Lý đã thực hiện những chính sách gì để phát triển sản xuất nông nghiệp?

- Những nét chính về thủ công nghiệp và thương nghiệp thời Lý.

Câu trả lời:

- Những chính sách của Nhà Lý để phát triển sản xuất nông nghiệp: Nông nghiệp là ngành kinh tế chủ yếu của Đại Việt. Nhà Lý đã thực hiện nhiều chính sách để khuyến khích sản xuất nông nghiệp, như tổ chức lễ Tịch điền, khai khẩn đất hoang, đào kênh mương, đắp đê, ban hành lệnh cấm giết trâu bò để bảo vệ sức kéo.

- Những nét chính về thủ công nghiệp và thương nghiệp thời Lý.

+ Thủ công nghiệp: Sản xuất đồ dùng cho vua, hoàng tộc và các quan trong triều đình; Thủ công nghiệp dân gian tiếp tục phát triển với nhiều ngành nghề, sản phẩm phong phú, tinh xảo như dệt lụa, làm đồ gốm, đồ trang sức, đúc đồng, rèn sắt,...; Tượng chùa Quỳnh Lâm, tháp Báo Thiên, chuông Quy Điền là những công trình nổi tiếng đương thời được tạo dựng bởi thợ thủ công người Việt.

+ Thương nghiệp: Việc buôn bán trong và ngoài nước được mở rộng, Thăng Long trở thành trung tâm thủ công nghiệp và thương nghiệp của Đại Việt.

4. Tình hình xã hội

Câu hỏi: Đọc thông tin và quan sát sơ đồ 14.2, hãy mô tả đời sống xã hội thời Lý.

 Câu trả lời: 

- Đời sống xã hội thời Lý:

+ Vua, quý tộc, quan lại là bộ phận thống trị.

+ Ở làng xã, địa chủ ngày càng gia tăng và có thể lực lớn.

+ Nông dân chiếm đa số, là lực lượng sản xuất chính trong xã hội. Những người nông dân nghèo phải nhận ruộng cây cấy nộp tô cho địa chú.

+ Thợ thủ công, thương nhân và nô thị Mối quan hệ giữa các giai cấp, tầng lớp nhìn chung vẫn hải hoà, mâu thuẫn xã hội chưa gay gắt.

5. Thành tựu giáo dục và văn hóa

Câu hỏi: Đọc thông tin và quan sát các hình từ 14.5 đến 14.7 hãy:

- Giới thiệu một số thành tựu giáo dục thời Lý.

- Nêu một số thành tựu văn hoá chủ yếu thời Lý.

Câu trả lời:

- Một số thành tựu giáo dục thời Lý:

+ Năm 1075, triều đình mở khoa thi đầu tiên để tuyển chọn quan lại.

+ Năm 1076, vua Lý Nhân Tông cho mở Quốc Tử Giám để dạy học cho các hoàng tử, công chúa, sau đó mở rộng cho con em quý tộc, quan lại, người học giỏi trong nước đến học tập.

- Một số thành tựu văn hoá chủ yếu thời Lý:

+ Tôn giáo: Phật giáo thịnh hành, được đông đào quý tộc, quan lại và các tầng lớp nhân dân tin theo. 

+ Văn học: chữ Hán bước đầu phát triển với nhiều thể loại thơ ca, tấn văn, truyện kể. Tiêu biểu là các tác phẩm: Chiếu dời đô (Lý Công Uẩn), Thị đô tử (Thiên sư Vạn Hạnh), Nam quốc sơn hà (khuyết danh).

+ Vua, quan lại, quý tộc và các tầng lớp nhân dân đều ưa thích múa.

+ Nhiều trò chơi dân gian và các hình thức thi đấu, như đã cầu, đấu vật, đua thuyền được tổ chức thường xuyên.

+ Kiến trúc và điêu khắc đạt nhiều thành tựu, tiêu biểu như tháp Báo Thiên, tượng Phật chùa Quỳnh Lâm, chuông Quy Điền, Liên Hoa Đài — chùa Một Cột, biểu tượng rồng....