Giáo án PTNL bài 13: Ảnh hưởng của môi trường lên sự biểu hiện của gen

Họat động của giáo viên

Họat động của học sinh

Nội dung

A. KHỞI ĐỘNG

* Mục tiêu:

-  Kích thích học sinh hứng thú tìm hiểu

 -  Rèn luyện năng lực tư duy phê phán  cho học sinh.

* Phương pháp: Trò chơi

* Định hướng năng lực: giải quyết vấn đề, năng lực nhận thức

GV cho HS chơi trò dự đoán

Tại sao trong tự nhiên có những cơ thể khi sống ở môi trường khác nhau biểu hiện ra các kiểu hình khác nhau? Giống bò đực của Việt nam nếu chăm sóc tốt, 5 tuổi đạt 250 kg thịt hơi, còn giống bò cao sản nhiệt đới 15-18 tháng tuổi nếu chăm sóc tốt đạt 420 - 450 kg thịt hơi( thông tin từ Internet). Nhưng nếu chăm sóc tốt hơn nữa có hy vọng vượt qua được năng suất trên không ?

ó SP cần đạt sau khi kết thúc hoạt động:

Học sinh tập trung chú ý;

Suy nghĩ về vấn đề được đặt ra;

Tham gia hoạt động đọc hiểu để tìm câu trả lời của tình huống khởi động,

Từ cách nêu vấn đề gây thắc mắc như trên, giáo viên dẫn học sinh vào các hoạt động mới: Hoạt động hình thành Kiến thức:

B. HÌNH THÀNH KIẾN THỨC

* Mục tiêu:

- Thấy được những ảnh hưởng của môi trường ngoài đến sự biểu hiện của gen.

- Phân tích được mối quan hệ giữa kiểu gen, môi  trường và kiểu hình.

- Trình bày được khái niệm và những tính chất của thường biến.

- Trình bày được khái niệm mức phản ứng, vai trò của kiểu gen và môi trường đối với năng suất của vật nuôi và cây trồng.

* Phương pháp: Thuyết trình , phân tích, giảng bình

* Định hướng năng lực: giải quyết vấn đề, năng lực nhận thức

Hoạt động 1: Hướng dẫn H/S nêu được con đường biểu hiện từ gen tới tính trạng ; phân tích mối quan hệ giữa kiểu gen, môi trường và kiểu hình. ( 18’)

Yêu cầu học sinh độc lập đọc SGK phần I, II( lưu ý ví dụ mục II) thảo luận nhóm theo bàn và hoàn thành mục tiêu sau trong15 phút : - Qua ví dụ cho biết nhiệt độ ảnh hưởng như thế nào đến sự biểu hiện của gen tổng hợp mêlalin

- Nêu con đường từ gen tới tính trạng.

- Từ gen thể hiện ra tính trạng chịu ảnh hưởng của những yếu tố nào ? Hãy sơ đồ hoá mối quan hệ đó.

- Có thể rút ra được những kết luận nào về vai trò của kiểu gen và ảnh hưởng của môi trường đối với sự hình thành tính trạng.

G/V Điều khiển hoạt động nhóm và chỉnh lý Kiến thức: Có thể phân tích thêm : tác động của các yếu tố môi trường trong đến hoạt động của gen như tương tác giữa  các gen alen, không alen, gen nhân và tế bào chất hoặc giới tính của cơ thể.

 Gv yờu cầu và gợi ý cho HS lấy thêm các ví dụ về sự ảnh hưởng của các nhân tố khác từ MT ngoài đến sự biểu hiện của gen.

Hoạt động 2: Hướng dẫn H/S tìm hiểu về mức phản ứng và thường biến. ( 15’)

G/V đưa ra ví dụ : với chế độ chăn nuôi tốt nhất lợn ỉ Nam Định 10 tháng tuổi chỉ đạt không quá 50 kg, nhưng lợi Đại Bạch đạt tới 185 kg, nếu chăm sóc không tốt (tuỳ mức độ)lợn ỉ Nam Định có thể chỉ cho 30, 35, 42,,, kg. Qua ví dụ trên kết hợp độc lập đọc SGK mục III, quan sát hình 13,  thảo luận nhóm giải quyết mục tiêu sau:

- Tập hợp các thông số thể trọng của lợn ỉ Nam Định gọi là gì ?

- Khái niệm mức phản ứng, thường biến, mức phản ứng do yếu tố nào quy định ?

- Trong chăn nuôi và trồng trọt muốn có năng suất cao cần quan tâm tới kiểu gen hay môi trường ?

GV yờu cầu HS trả lời lệnh : Tại sao cỏc nhà KH.....cựng một vụ ?

HS tìm hiểu con đường biểu hiện từ gen tới tính trạng bằng cách độc lập đọc SGK phần I II, thảo luận nhóm theo bàn và hoàn thành mục tiêu đó. 

- Đại diện lần lượt vài nhóm bất kì trình bày từng nội dung, các nhóm khác nhận xét bổ sung.

- Nhiệt độ ảnh hưởng đến sự tổng hợp sắc tố mêlalin( nhiệt độ thấp" gen tổng hợp được ; nhiệt độ cao"gen không tổng hợp được)

- Sơ đồ

- Kết luận mối quan hệ giữa kiểu gen, môi trường, kiểu hình.

- Ghi bài

HS tìm hiểu mức phản ứng, thường biến chú ý theo dõi ví dụ G/V đưa ra, độc lập đọc SGK mục III, quan sát hình 13, thảo luận nhóm giải quyết mục tiêu:

- Tập hợp các thông số thể trọng của lợn ỉ Nam Định gọi là mức phản ứng của lợn ỉ Nam Định.

- Mức phản ứng là tập hợp các kiểu hình của một kiểu gen tương ứng với các môi trường khác nhau.

- Mức phản ứng do kiểu gen quy định.

- Hiện tượng một kiểu gen có thể thay đổi kiểu hình trước các điều kiện môi trường khác nhau gọi là sự mềm dẻo kiểu hình(hay gọi thường biến)

- Trong chăn nuôi và trồng trọt muốn có năng suất cao không chỉ quan tâm tới chọn kiểu gen mà cần phải quan tâm tới chế độ chăm sóc(môi trường).

HS trả lời lệnh : Nếu trồng như vậy họ sẽ rơi vào tỡnh trạng ô Được ăn cả, ngó về khụng ằVỡ chỳng ta khú cú thể dự đoán được ĐK khí hậu thời tiết cũng như dịch bệnh.

I. Con đường từ gen tới tính trạng.

                  MT           MT

Gen (AND) mARN à

                MT              MT

polipeptit  Protein  tính trạng.

( MT  : môi trường)

- Qỳa trỡnh biểu hiện của gen qua nhiều bước nên có thể bị nhiều yếu tố môi trường bên trong cũng như bên ngoài chi phối.

II. Sự tương tác giữa kiểu gen và môi trường.

* Hiện tượng:

- Ở thỏ: Tại vị trí đầu mút cơ thể (tai, bàn chân, đuôi, mừm) cú lụng màu đen. Ở những vị trí khác lông trắng muốt.

* Giải thớch:

- Tại các tế bào ở đầu mút cơ thể có nhiệt độ thấp hơn nên có khả năng tổng hợp được sắc tố mêlanin làm cho lông màu đen.

- Các vùng khác có nhiệt độ cao hơn không tổng hợp mêlanin nên lông màu trắng.

→ làm giảm nhiệt độ thỡ vựng lụng trắng sẽ chuyển sang màu đen.

* Kết luận: - Môi trường có thể ảnh hưởng đến sự biểu hiện của kiểu gen.

           Môi trường

Kiểu gen           kiểu hình

- Bố và mẹ không truyền cho con những tính trạng đã có sẵn mà chỉ truyền cho con các alen.

III. Mức phản ứng của kiểu gen.

*Mức phản ứng:

 - KN: Tập hợp cỏc kiểu hỡnh của cựng 1 kiểu gen tương ứng với các môi trường khác nhau gọi là mức phản ứng của 1 kiểu gen

- VD: Con tắc kố hoa

+ Trên lá cây: da có hoa văn màu xanh của lỏ cõy

+ Trên đá: màu hoa rêu của đá

+ Trờn thõn cõy: da màu hoa nõu

 - Đặc điểm: + Mức phản ứng do gen quy định, trong cùng 1 kiểu gen mỗi gen có mức phản ứng riêng.

+ Cú 2 loại mức phản ứng: mức phản ứng rộng và mức phản ứng hẹp, mức phản ứng càng rộng sinh vật càng dễ thớch nghi.

+ Di truyền được vỡ do kiểu gen quy định.

+ Thay đổi theo từng loại tính trạng.

- Phương pháp xác định mức phản ứng:

 Để xác định mức phản ứng của 1 kiểu gen cần phải tạo ra các cá thể sinh vật có cùng 1 kiểu gen, rồi cho chúng sinh trưởng trong các MT khác nhau và theo dừi đặc điểm của chúng.

* Sự mềm dẻo về kiểu hình (thường biến)

- Hiện tượng một kiểu gen có thể thay đổi kiểu hỡnh trước những điều kiện môi trường khác nhau gọi là sự mềm dẻo về kiểu hỡnh.

- Do sự tự điều chỉnh về sinh lí giúp sinh vật thích nghi với những thay đổi của môi trường.

- Mức độ mềm dẻo về kiểu hỡnh phụ thuộc vào kiểu gen.

- Mỗi kiểu gen chỉ có thể điều chỉnh kiểu hỡnh của mỡnh trong 1 phạm vi nhất định.

C. LUYỆN TẬP

Mục tiêu:

- Luyện tập để HS củng cố những gì đã biết .

- Rèn luyện năng lực tự học, năng lực giao tiếp và hợp tác, năng lực giải quyết vấn đề cho HS.

Phương pháp dạy học: Giao bài tập

Định hướng phát triển năng lực: giải quyết vấn đề, năng lực giao tiếp, năng lực nhận thức.

* Cách tiến hành:

- GV đưa ta tình huống có câu hỏi trắc nghiệm.

- HS làm bài tập và câu hỏi trắc nghiệm theo nhóm(4 nhóm).

Chọn phương án trả lới đúng hoặc đúng nhất trong mỗi câu sau:

1. Thường biến không di truyền vì đó là những biến đổi

A. không liên quan đến những biến đổi trong kiểu gen.

B. do tác động của môi trường.

C. phát sinh trong quá trình phát triển cá thể.

D. không liên quan đến rối loạn phân bào.

2. Kiểu hình của cơ thể là kết quả của

A. sự tương tác giữa kiểu gen với môi trường. 

B. sự truyền đạt những tính trạng của bố mẹ cho con cái.

C. quá trình phát sinh đột biến.

D. sự phát sinh các biến dị tổ hợp.

3. Mức phản ứng là

A. Khả năng sinh vật có thể phản ứng trước những điều kiện bật lợi của môi trường.

B. Mức độ biểu hiện kiểu hình trước những điều kiện môi trường khác nhau.

C. Tập hợp các kiểu hình của một kiểu gen tương ứng với các môi trường khác nhau

D. Khả năng biến đổi của sinh vật trước sự thay đổi của môi trường.

4. Những tính trạng có mức phản ứng rộng thường là những tính trạng

A. Chất lượng.                                            B. Số lượng.

C. Trội lặn không hoàn toàn.                      D. Trội lặn hoàn toàn.

5. Phát biểu nào sau đây không đúng?

Giống bình thường, kĩ thuật sản xuất tốt cho năng suất cao.

Năng suất là kết quả tác động của giống và kĩ thuật.

Kĩ thuật sản xuất quy định năng xuất cụ thể của giống.

Kiểu gen quy định giới hạn năng xuất  của một giống vật nuôi hay cây trồng.

D. VẬN DỤNG (8’)

Mục tiêu:

- Tạo cơ hội cho HS vận dụng kiến thức và kĩ năng có được vào các tình huống, bối cảnh mới, nhất là vận dụng vào thực tế cuộc sống.

- Rèn luyện năng lực tư duy, phân tích.

Phương pháp dạy học: Dạy học nhóm; dạy học nêu và giải quyết vấn đề; phương pháp thuyết trình; sử dụng đồ dung trực quan

Định hướng phát triển năng lực:    Năng lực thực nghiệm, năng lực quan sát, năng lực sáng tạo, năng lực trao đổi. Phẩm chất tự tin, tự lập, giao tiếp.

Tìm các ví dụ chứng minh mối quan hệ gen và tính trạng; mối quan hệ giữa kiểu gen, môi trường và kiểu hình;

E. MỞ RỘNG (2’)

Mục tiêu: Tìm tòi và mở rộng kiến thức, khái quát lại toàn bộ nội dung kiến thức đã học

Phương pháp dạy học: Giao nhiệm vụ

Định hướng phát triển năng lực: tự chủ- Tự học, tìm hiểu tự nhiên và xã hội, giải quyết vấn đề

vận dụng các kiến thức đã học trong các hoạt động học tập, và đời sống.