Soạn bài Nguyễn Trãi cuộc đời và sự nghiệp

CHUẨN BỊ

Câu hỏi: Tìm hiểu hoàn cảnh lịch sử, văn hóa Việt Nam nửa đầu thế kỉ XV và cuộc đời chính trị, văn hóa, văn học của Nguyễn Trãi.

Hoàn cảnh lịch sử nửa đầu thế kỉ XV:

• Đất nước độc lập sau chiến thắng Bạch Đằng 938, nhât là từ vương triều Lí hưng thịnh.
• Là sự nối tiếp văn minh Văn Lang - Âu Lạc.
• Chịu ảnh hưởng và tiếp thu nền văn hóa thế giới và khu vực lúc bấy giời (Trung Quốc, Ấn Độ, Chăm-pa).
• Gắn với sự hưng thịnh của chế độ phong kiế, gắn liền với cuộc kháng chiến chống giặc ngoại xâm lừng danh trong lịch sử, gắn liền với sự lao động cần cù sáng tạo của nhân dân.

Văn hóa Việt Nam nửa đầu thế kỉ XV:

• Nền văn hóa Thăng Long thời Lí, Trần, Lê phát triển rực rỡ trên tất cả các lĩnh vực đời sống xã hội (Văn hóa Ấn Độ, Trung Quốc chủ yếu về mặt tư tưởng, Chăm-pa chủ yếu về kiến thức).
• Văn hóa Thăng Long thời Lí, Trần, Lê mang tính dân tộc sâu sắc, là sự tiếp nối văn minh Văn Lang - Âu Lạc. Nhiều giá trị văn hóa Văn  Lang - Âu Lạc tiếp tục được khẳng định và phát triển.
• Nó phản ánh sức sống mãnh liệt của dân tộc, trải qua nhiều cuộc chiến tranh không bị mất đi mà vẫn giữ gìn, nuôi dưỡng trong nền văn hóa của dân tộc.
• Văn học chữ Hán và văn học chữ Nôm đều phát triển với nhiều tác phẩm nổi tiếng.
• Giáo dục phát triển mạnh mẽ qua các thời kì, do nhà nước có chính sách khuyến khích phát triển giáo dục và các triều đại đều tuyển chọn quan lại, nhân tài bằng khoa cử.

Cuộc đời chính trị, văn hóa, văn học của Nguyễn Trãi:

Nguyễn Trãi, hiệu là Ức Trai, sinh ở Thăng Long trong gia đình ông ngoại là quan Đại tư đồ Trần Nguyên Đán. Năm 1400, ông đỗ Thái học sinh (ngày nay gọi là tiến sĩ). Năm 1407, nước ta bị giặc Minh sang xâm lấn, cha ông bị bắt đem về Trung Quốc. Ông cũng bị giặc Minh bắt giữ nhưng đã tìm cách trốn thoát, từ đây ông bắt đầu tìm đường đánh giặc cứu nước. Sau một thời gian tìm hiểu ông đã ngộ ra được một lý tưởng đó là muốn cứu nước phải dựa vào dân. Ông cùng với Lê Lợi bàn mưu, tính kế chống giặc và góp công rất lớn vào sự chiến thắng trong cuộc khởi nghĩa Lam Sơn.

Vào năm 1442, sau khi vào thăm Nguyễn Trãi trên đường về nhà vua băng hà đột ngột băng hà ở Lệ Chi Viên, bọn gian tà ở triều đình vu khống cho ông âm mưu giết vua và buộc ông phải nhận án tru di tam tộc. Đây là vụ án bi thảm nhất trong thời kỳ phong kiến lúc bấy giờ. Mãi đến năm 1464, ông mới được Lê Thánh Tông minh oan và giải được nỗi oan ức này.

Ngoài là một anh hùng dân tộc, Nguyễn Trãi còn sáng tác rất nhiều tác phẩm có giá trị cho kho tàng văn học Việt Nam. Thơ văn của ông thấm nhuần tư tưởng nhân nghĩa, yêu nước, thương dân và tình yêu đối với thiên nhiên. Một số tác phẩm về quân sự và chính trị nổi tiếng, mang lại rất nhiều bài học ý nghĩa đó là “Quân trung từ mệnh tập”, “Chiếu biểu viết dưới triều Lê” và đặc biệt là áng thiên cổ hùng văn "Bình ngô đại cáo "- được coi là bản tuyên ngôn độc lập lần thứ 2 của nước ta, tổng kết cuộc kháng chiến mười năm chống quân Minh, mở ra một kỉ nguyên mới cho dân tộc.

Ông còn sáng tác rất nhiều tác phẩm về các chủ đề khác nhau như về lịch sử thì có "Lam Sơn thực lục", về địa lý thì có "Dư địa chí", về văn học thì có 2 tập thơ trữ tình rất xuất sắc là: " Ức trai thi tập” và “Quốc Âm thi tập". Hầu hết các tác phẩm của ông đều được viết bằng chữ Nôm và chữ Hán. Thơ trữ tình của ông chân thực, giản dị, mang hơi thở cuộc sống và rất gần gũi với thực tế, qua đó khắc họa được hình tượng người anh hùng vĩ đại, yêu nước thương dân.

ĐỌC HIỂU

Câu 1: Nguyễn Trãi có vai trò, vị trí như thế nào trong cuộc khởi nghĩa Lam Sơn?

Trả lời:

Vai trò, vị trí của Nguyễn Trãi trong cuộc khởi nghĩa Lam Sơn: Ông đã dâng Bình Ngô sách (Kế sách đánh đuổi quân Minh), cùng Lê Lợi và các tướng lĩnh bàn bạc việc quân, vạch ra đường lối chiến lược của cuộc khởi nghĩa; ông còn giúp Lê Lợi soạn thảo chiếu lệch, văn thư, đấu tranh ngoại giao với quân Minh, góp phần vào sự nghiệp giải phóng đất nước.

Câu 2: Chú ý những đóng góp của Nguyễn Trãi cho đất nước và bi kịch cuối đời ông.

Trả lời:

 Những đóng góp của Nguyễn Trãi cho đất nước: Ông đem hết tâm huyết, tài năng, sức lực tham gia vào công cuộc xây dựng đất nước; mặc dù về ở ẩn nhưng khi được vua Lê Thái Tông trọng dụng, ông lại hăm hở ra giúp đời, giúp nước.

Bi kịch cuối đời ông: trong lúc ông đang giữ trọng trách công việc quốc gia thì năm 1441 xảy ra vụ án Lệ Chi viên ở huyện Gia Định, ông bị bọn gian thần vu cho tội giết vua và chịu án "tru di tam tộc".

Câu 3: Chú ý các lĩnh vực mà Nguyễn Trãi có đóng góp và các tác phẩm chính của ông.

Trả lời:

Các lĩnh vực mà Nguyễn Trãi có đóng góp: nhà văn, nhà thơ, ngoài những đóng góp quan trọng trong các hoạt động thực tiễn ông còn để lại di sản to lớn trong nhiều lĩnh vực: tư tưởng, chính trị, quân sự, ngoại giao, lịch sử, địa lí, văn học,...

Các tác phẩm chính của ông: Quân trung từ mệnh tập, Đại cáo bình Ngô, Phú núi Chí Linh, Lam Sơn thực lực, Ức Trai thi tập,...

Câu 4: Nguyễn Trãi có đóng góp như thế nào về văn hóa.

Trả lời:

Đóng góp của Nguyễn Trãi về văn hóa: ông giúp Lê Lợi mở kì thi, lựa chọn nhân tài để phục vụ cho công cuộc kiến thiết đất nước lâu dài; ông chủ trương xây dựng thể chế chính trị thân dân vững mạnh, kết hợp truyền thống dân chủ, đoàn kết dân tộc và những mặt tích cực của Nho giáo; ngoài ra, Nguyễn Trãi có những kế hoạch mới mẻ về việc xây dựng hình luật, âm nhạc, khoa cử, tiến hành các quy chế về lễ nghi, nội trị, biên soạn sách vở,...

Câu 5: Những nội dung cơ bản của phần này là gì?

Trả lời:

Nội dung: giá trị văn học, tinh thần yêu nước thương dân được đúc rút ra trong thơ văn của Nguyễn Trãi.

Câu 6: Câu nào nêu nhận xét khái quát về con người Nguyễn Trãi thể hiện trong thơ văn?

Trả lời:

Câu nhận xét khái quát về con người Nguyễn Trãi thể hiện trong thơ văn: Đó là người con chí hiếu, luôn canh cánh nỗi niềm chưa báo đáp công ơn sinh thành..đó là người bạn chí tình, qua bao thăng trầm, thành bài của cuộc đời, vẫn hẹn ước có buổi về lại quê nhà, cùng bạn vác cuốc ra đồng...

Câu 7: Bài viết đã dẫn ra những tác phẩm nào của Nguyễn Trãi?

Trả lời:

Những tác phẩm của Nguyễn Trãi được bài viết dẫn ra: Ngôn Chí, bài 7 - Quốc âm thi tập; Tặng bạn (Tặng hữu nhân); Thuật hứng, bài 19 - Quốc âm thi tập; Mạn thuật, bài  6- Quốc âm thi tập.

Câu 8: Phần này nêu vấn đề gì trong thơ văn Nguyễn Trãi?

Trả lời:

Vấn đề trong thơ văn Nguyễn Trãi: nghệ thuật đỉnh cao, là sự kết hợp của nhiều thế kỉ văn học Việt Nam nằm trong những bài thơ của Nguyễn Trãi.

Câu 9: Chú ý vị trí và đóng góp của hai tập thơ Ức trai thi tập, Quốc âm thi tập.

Trả lời:

Ức trai thi tập: ông đã đưa thơ chữ Hán Việt Nam đạt được độ nhuần nhị, tạo ra một thế giới thẩm mĩ phong  phú, vừa trí tuệ, hào hùng, vừa trữ tình, lãng mạn; Quốc âm thi tập: ông khẳng định tiếng Việt là một ngôn ngữ văn học có khả năng phản ánh sâu sắc thế giới nội tâm của con người cũng như đời sống xã hội.

Câu 10: Kết thúc văn bản, người viết khẳng định điều gì?

Trả lời:

 Kết thúc văn bản, người viết khẳng định được những công lao to lớn mà suốt cuộc đời Nguyễn Trãi đã đem lại để đóng góp cho sự nghiệp, cho cuộc đời của ông và cho đất nước.