Trường trung học phổ thông Chuyên Phan Bội Châu (hay còn gọi là trường Phan) là một trường THPT chuyên. Trường được thành lập năm 1974, là trường chuyên sớm nhất tại miền Bắc. Trong những thời kì đầu mới thành lập, trường chỉ có hai lớp chuyên toán và chuyên văn được chọn từ học sinh hai trường cấp III Đô Lương và Thanh Chương.
Niên học đầu tiên của trường 1974 – 1975, có hơn 100 học sinh với gần 40 giáo viên và cán bộ công nhân viên chức do ông Đinh Văn Thông làm hiệu trưởng. Khóa đầu tiên tốt nghiệp có 51 học sinh, trong đó có 27 học sinh vào đại học trong nước và 23 học sinh đi du học ở nhiều nước….Sau nhiều lần chuyển đổi, hiện nay trường có trụ sở ở số 48 Lê Hồng Phong, thành phố Vinh với đầy đủ các lớp chuyên lý, hóa, sinh, anh, tin, sử, địa, tiếng Nga và tiếng Pháp... Đây cũng là ngôi trường chuyên duy nhất của tỉnh Nghệ An.
Ghé thăm trường Phan, hẳn ai cũng sẽ thốt lên với vẻ đẹp thơ mộng của nó. Có lẽ, những học sinh của trường Phan sẽ cảm thấy mình thật may mắn bởi không chỉ được học trong một môi trường có bề dày thành tích mà còn được học trong một khung cảnh mà nhiều nhà thơ, nhà văn ví von như “phim trường”.
Là trường chuyên của tỉnh, cũng là những trường thuộc top đầu cả nước, cán bộ công nhân viên chức nhà trường đã luôn luôn và không ngừng cố gắng để phát huy và tiếp nối truyền thống đất học anh hùng. Bên cạnh chất lượng học sinh đầu vào cao, trường còn có đội ngũ giáo viên có trình độ cao và thiết bị giảng dạy học tập hiện đại. Bằng công sức miệt mài học tập, thầy trò trường Phan luôn mang về cho trường, cho quê hương và đất nước hết niềm vui này đến niềm vui khác.
Tiếp nối những thành công của năm học trước, năm học 2016 – 2017, "trường Phan" lại một lần nữa đứng đầu cả nước trên "đấu trường" Olympic quốc tế. Đây cũng là thành tích cao nhất của trường THPT chuyên Phan Bội Châu sau hơn 40 năm xây dựng, phát triển và cao nhất trong lịch sử tất cả trường chuyên trong cả nước.. Với những thành tích to lớn, thầy trò trường Phan đã nhận được nhiều danh hiệu cao quý của Đảng và nhà nước như huân chương lao động hạng nhất, huân chương độc lập hạng III, anh hùng lao động…Ngoài ra, với những cống hiến to lớn cho sự nghiệp giáo dục đào tạo, 16 giáo viên của trường đã được phong tặng nhà giáo ưu tú, 15 giáo viên được tặng huân chương lao động và nhiều giáo viên được tặng bằng khen của thủ tướng…Nhiều thế hệ học sinh sau khi ra trường cũng đã tạo dựng cho mình sự nghiệp vững chắc, trở thành những người có vai trò quan trọng trong các cơ quan, tổ chức…
Bên cạnh việc học, học sinh trường Phan cũng hăng hái và sôi nổi trong các phong trào, hoạt động tập thể. Hàng năm bên cạnh những dịp lễ chào mừng ngày Nhà giáo Việt Nam, ngày thành lập Đoàn, sinh nhật trường còn có các buổi offline do chính học sinh trong khối chuyên tổ chức như lễ hội chuyên Pháp, lễ hội văn học hay lễ hội chuyên anh... Và tất nhiên bữa tiệc nào cũng nhận được sự cỗ vũ và tham gia nhiệt tình của thầy cô và bạn bè không chỉ trong trường mà còn có các trường bạn.
Nhắc đến trường Phan, người ta cũng không quên nhắc vẻ đẹp đáng quý được kết tinh từ nhiều vẻ đẹp của các bạn nữ sinh. Đó là một chút nghịch ngợm, dí dỏm, hài hước pha chút nặng nghĩa nặng tình. Bên cái mạnh mẽ của bên ngoài thì lại có chút yếu mềm lãng mạn trong tình yêu…Vẻ đẹp ấy ngày càng đậm, càng đà theo năm tháng. Vẻ đẹp mặn mà, ấm áp ấy đã khiến bao chàng trai “đi xa càng muốn về, khổ đau càng muốn ở lại”.
Cho đến thời điểm này, trường Phan vẫn là một trong những ngôi trường “hót” và là ngôi trường mơ ước mà bao học sinh muốn được học tập. Mỗi năm, trường vẫn nhận được hàng trăm hàng nghìn bộ hồ sơ đăng kí tuyển sinh vào lớp 10.
Nghệ An từ lâu đã nổi tiếng là đất học và là nơi sản sinh ra nhiều học trò ưu tú đã giành được nhiều thành tích cao trong học tập, đặc biệt là học sinh trường Phan. Tiếp nối truyền thống cha anh, thầy trò trường Phan vẫn ngày đêm miệt mài dạy và học để mang về những thành tích xuất sắc trong các kì thì học sinh giỏi quốc gia và Olympic quốc tế trong các năm học tới.