Theo các chuyên gia đã từng thám hiểm và nghiên cứu về hang Sơn Đoòng thì hang được hình thành từ cách đây khoảng 2-5 triệu năm trước, khi nước sông chảy qua vùng đá vôi đã bị vùi lấp dọc theo một đường đứt gãy. Dòng nước ấy đã ăn sâu và làm xói mòn đất đá và tạo thành một đường hầm khổng lồ trong lòng đất dưới dãy núi đá vôi ấy. Do kết cấu của núi đá vôi chưa cứng nên tại những nơi đá mềm, phần trần hang đã sụp xuống tạo thành những lỗ hổng, lâu ngày tạo thành những vòm hang khổng lồ. Nơi trần bị sụp xuống cũng tạo thành hai giếng trời đặc trưng trong hang. Đây cũng chính là hai lối vào trong hang Sơn Đoòng. Khoảng không của hai giếng trời đã khiến cho ánh sáng mặt trời có điều kiện chiếu xuống hang. Ô xi được đưa từ ngoài vào chính là điều kiện thuận lợi cho cây cối phát triển mạnh mẽ tạo nên những khu rừng nhiệt đới lớn ngay trong hang động. Những nhà thám hiểm đã đặt tên cho khu vườn là “vườn Adam” - tức khu vườn địa đàng, bởi vẻ đẹp thơ mông và nguyên sinh của nó.
Hang Sơn Đoòng là hang động lớn nhất thế giới, vượt xa hang động lớn thứ hai là hang Deer ở vườn Quốc gia Gunng Mulu của Malaysia (có chiều cao 100m, rộng 90m, dài 2km), lớn gấp 4-5 lần hang động Phong Nha với chiều rộng khoảng 150m, chiều cao trên 200m và chiều dài khoảng 9km. Dung tích hang Sơn Đoòng được ước tính lên tới 38.5 triệu mét khối (tương đương với 15.000 bể bơi Olympic), lớn gấp 3.6 lần so với hang Miao của Trung Quốc (với dung tích khoảng 10.8 triệu mét khối). Các cột nhũ đá trong hang cao 14m, có những cột cao tới 70-90m. Một số đoạn trong hang Sơn Đoòng có kích thước lớn tới 140m x 140m, có đoạn bề rộng hang khoảng 91.44m, vòm hang cao gần 243.84m. Với chiều cao này, hang Sơn Đoòng hoàn toàn có thể chứa lọt một tòa nhà cao 40 tầng. Kinh khủng hơn, trong hang có những bãi đất phẳng, có thể chứa vừa chiếc máy bay Boing 777 và xếp gọn trên dưới 100 chiếc máy bay cùng loại.
Không chỉ vậy, trong hang Sơn Đoòng, các nhà khoa học còn tìm thấy một dòng sông ngầm dài 2.5km và những quần thể san hô, di tích thú hóa thạch rải rác mọi nơi trong hang.
Giá trị thực sự của hang Sơn Đoòng không phải nằm ở cái tên “Hang động lớn nhât thế giới” mà giá trị của nó nằm ở hệ sinh thái vẫn còn nguyên sinh của hang. Khác với hang Miao của Trung Quốc, khi có ít người tới, hang Sơn Đoòng của Việt Nam không có dấu chân của loài người từ 5 triệu năm nay. Tức là chưa có một sự tác động nào của con người vào sự hình thành và phát triển của hang. Hang Sơn Đoòng vẫn còn nguyên sự hoang dại, nguyên sơ như ban đầu của nó.
Về địa chất, hang Sơn Đoòng là kết quả của quá trình xói mòn của địa hình các-xtơ nên trong hang mang những đặc trưng của dạng địa hình này với những cột đá lớn, những nhũ đá, cả những viên ngọc động qua hàng triệu năm kết tủa. Về sinh học, ở hang Sơn Đoòng tồn tại cả một hệ sinh thái với thế giới sinh vật hoàn toàn khác với thế giới bên ngoài. Các loài động vật trong hang không được tiếp xúc với ánh sáng, chúng sống trong bóng tối triền miên nên chúng bị mù, hầu hết là những loài bạch tạng, nhưng trái lại, chúng có khứu giác và cảm giác cực kì nhanh nhạy. Bên cạnh đó, trong hang có những nhân chứng của quá khứ với hóa thạch động vật có xương sống, các quần thể san hô bốn tia màu trắng nổi bật trên nền đá vôi đen 300 triệu năm tuổi. Thực vật trong hang cũng vẫn giữ được đặc trưng của chúng từ thời nguyên khai, như cây dương sỉ lớn.
Hang Sơn Đoòng là niềm tự hào của người Quảng Bình, cũng là món quà vô giá mà mẹ thiên nhiên ban tặng cho họ. Hiện tại, sự sống trong hang Sơn Đoòng đang có nguy cơ bị hủy diệt bởi những dự án khai thác hang một cách tận diệt. Bởi nếu xây dựng cáp treo trong hang Sơn Đoòng như dự án Sunhouse đã báo cáo lên trên, lượng khách du lịch vào hang sẽ tăng lên một cách đột biến. Sự thay đổi quá nhanh này sẽ làm cho cấu trúc vốn có của hang bị ảnh hưởng và rất có thể, vẻ đẹp của hang Sơn Đoòng sẽ biến thành một bãi rác. Vì thế, người dân Quảng Bình nói riêng, người Việt Nam nói chung hãy chung tay để bảo vệ món quà đẹp đẽ mà thiên nhiên đã ban tặng cho chúng ta. Đừng để lòng tham mù quáng phá hủy mọi thứ!