Soạn văn bài: Đặc điểm của văn bản biểu cảm

A. KIẾN THỨC TRỌNG TÂM

1. Tìm hiểu đặc điểm của văn biểu cảm

Đọc văn bản Tấm gương (Băng Sơn, U tôi) và trả lời các câu hỏi sau:
a. Bài văn Tấm gương biểu đạt tình cảm gì?
b. Để biểu đạt tình cảm đó, tác giả bài văn đã làm như thế nào?
c. Bố cục bài văn gồm mấy phần? Phần Mở bài và Kết bài có quan hệ với nhau như thế nào? Phần Thân bài đã nêu những ý gì? Những ý đó đã liên quan đến chủ đề như thế nào?
d. Tình cảm và sự đánh giá của tác giả trong bài có rõ ràng, chân thực không? Điều đó có ý nghĩa như thế nào đối với giá trị của bài văn?
Trả lời:
a. Tình cảm mà tác giả muốn biểu đạt qua bài văn "Tấm gương" đó là biểu dương những con người trung thực, ngay thẳng, phê phán những kẻ xu nịnh, dối trá.
b. Để biểu đạt tình cảm đó tác giả đã mượn hình ảnh tấm gương làm chỗ dựa. Qua đó, bộc lộ tình cảm của tác giả vi tấm gương luôn phản chiếu các sự vật xung quanh đúng như bản chất vốn có của nó. Do vậy, trong bài văn tác giả đã ngợi ca phẩm chất của gương nhưng là để ngợi ca đức tính trung thực ngay thẳng của con người.
c. Bài văn có bố cục 3 phần: mở bài, thân bài, kết bài

• Mở bài:
• Từ đầu đến … mẹ cha sinh ra nó (đoạn 1)
• Nội dung: Phẩm chất của tấm gương.
• Thân bài:
• Từ “Nếu ai có bộ mặt … đến không hộ thẹn”
• Nội dung: Lợi ích của tấm gương đối với đời sống của con người.
• Kết bài:
•  Phần còn lại: “Còn tấm gương … với bất cứ ai”.  
• Nội dung: Khẳng định lại chủ đề.

d. Tình cảm và sự đánh giá của tác giả trong bài rõ ràng, chân thực. Điều đó đã làm nên giá trị biểu cảm của bài văn, khơi gợi được sự đồng cảm ủng hộ từ phía người đọc.

2. Đọc đoạn văn sau và trả lời câu hỏi

Mẹ ơi! Con khổ quá mẹ ơi! Sao mẹ đi lâu thế? Mãi không về! Người ta đánh con vì con dám cướp lại đồ chơi của con mà con người ta giằng lấy. Người ta lại còn chửi con, chửi cả mẹ nữa! Mẹ xa con, mẹ có biết không?

(Nguyên Hồng, Những ngày thơ ấu)

Đoạn văn biểu hiện tình cảm gì? Tình cảm ở đây được biểu hiện trực tiếp hay gián tiếp? Em dựa vào dấu hiệu nào để đưa ra nhận xét của mình?
Trả lời:

• Đoạn văn biểu hiện những nỗi niềm đau khổ của đứa con khi mẹ đi xa, sống trong cảnh hắt hủi, ngược đãi. Bao hờn tủi như òa qua từng câu văn, đứa con mong muốn mẹ về để được giải thoát. Tình cảm này được biểu hiện một cách trực tiếp.
•  Dấu hiệu để đưa ra nhận xét, ra căn cứ vào tiếng kêu, tiếng gọi, tiếng than thở của người con: “Mẹ ơi! Con khổ quá mẹ ơi! Mẹ có biết không?”…

3. Ghi nhớ

• Mỗi bài văn biểu cảm tập trung biểu đạt một tình cảm chủ yếu.
• Để biểu đạt tình cảm ấy, người viết có thể chọn một hình ảnh có ý nghĩa ẩn dụ tượng trưng (là một đồ vật, loài cây hay một hiện tượng nào đó) để gửi gắm tình cảm, tư tưởng hoặc biểu đạt bằng cách thổ lộ trực tiếp những nỗi niềm cảm xúc trong lòng.
• Bài văn biểu cảm thường có bố cục ba phần như mọi bài văn khác.
• Tình cảm trong bài phải rõ ràng, trong sáng, chân thực thì bài văn biểu cảm mới có giá trị.