Soạn văn bài: Chuẩn mực sử dụng từ

A. KIẾN THỨC TRỌNG TÂM

1. Sử dụng từ đúng âm, đúng chính tả

Các từ in đậm trong những câu sau dùng sai như thế nào?

• Một số người sau một thời gian dùi đầu vào làm ăn, nay đã khấm khá.
• Em bé đã tập tẹ biết nói.
• Đó là những khoảng khắc sung sướng nhất trong đời em.

Trả lời:

•  Các từ dùng sai: dùi, tập tẹ, khoảng khắc;
• Chữa: vùi, tập toẹ, khoảnh khắc.

2. Sử dụng từ đúng nghĩa

Các từ in đậm trong những câu đã cho dùng sai như thế nào? Hãy thay những từ ấy băng các từ thích hợp.

• Đất nước ta ngày càng sáng sủa.
• Ông cha ta đã để lại cho chúng ta những câu tục ngữ cao cả để chúng ta vận dụng trong thực tế.
• Con người phải biết lương tâm

Trả lời

• Các từ dùng sai: sáng sủa, cao cả, biết;
• Cách chữa:
• thay sáng sủa bằng tươi đẹp, tươi sáng  hoặc đổi mới;
• thay cao cả bằng sâu sắc, uyên thâm hoặc quý giá;
• thay biết bằng có.

3. Sử dụng từ đúng tính chất ngữ pháp của từ

Các từ in đậm trong những câu sau đúng sai như thế nào? Hãy tìm cách chữa lại cho đúng

• Nước sơn làm cho đồ vật thêm hào quang.
• Ăn mặc của chị thật là giản dị.
• Bọn giặc đã chết với nhiều thảm hại: máu chảy thành sông ở Ninh Kiều, thây chất đầy nội ở Tuỵ Động, Trần Hiệp phải bêu đầu, Lí Khánh phải bỏ mạng.
• Đất nước phải giàu mạnh thực sự chứ không phải là sự giả tạo phồn vinh.

Trả lời:

• Lỗi sai: Các từ in đậm sau đây là do sử dụng từ không đúng tính chất ngữ pháp.
• Sửa lỗi: Muốn sửa lỗi đúng phải xác định được từ loại và chức năng ngữ pháp của chúng trong tiếng Việt.
• Hào quang là danh từ mà bổ nghĩa cho danh từ chỉ đồ vật phải là tính từ. Vậy ta thay thế danh từ bằng một tính từ.
• Ăn mặc là động từ, trong tiếng Việt động từ không làm chủ ngữ, thay động từ ăn mặc bằng một danh từ.
• Giả tạo là tính từ, phồn vinh là danh từ - trong ngữ pháp tiếng Việt tính từ đứng sau danh từ vì vậy ta có thể chuyển đổi vị trí hai từ này cho nhau
• Thảm hại là tính từ, trong ngữ pháp tiếng Việt, tính từ không thể kết hợp với từ chỉ lượng ở đằng trước “nhiều”
• Nguyễn nhân sai: Do không nắm được đặc điểm ngữ pháp của từ,  dẫn đến dùng sai từ trong các câu văn.
• Cách sửa:
•  Nước sơn làm cho đồ vật thêm hào nhoáng.
•  Việc ăn mặc/ Trang phục của chị thật giản dị.
•  Bọn giặc đã chết rất thảm hại: máu chảy thành sông ở Ninh Kiều, thây chất đầy nội ở Tụy Động, Trần Hiệp phải bêu đầu, Lí Khánh phải bỏ mạng.
•  Đất nước phải giàu mạnh thật sự chứ không phải là sự phồn vinh giả tạo.

4. Sử dụng từ đúng sắc thái biểu cảm, hợp phong cách

Các từ in đậm trong những câu sau đây sai như thế nào? Hãy tìm những từ thích hợp để thay thế những từ đó.

• Quân Thanh do Tôn Sĩ Nghị lãnh đạo sang xâm lược nước ta.
• Con hổ dùng những cái vuốt nhọn hoắt cấu vào người, vào mặt Viên […]. Nhưng Viên vẫn ráng sức quần nhau với chú hổ.

(Dẫn theo Nguyễn Đức Dân)

Trả lời

• Các từ in đậm trong các câu được sử dụng không đúng với sắc thái biểu cảm.
• (1): từ lãnh đạo dùng không phù hợp, vì việc xâm lược là việc phi nghĩa, mang lại nhiều đau thương cho dân tộc ta. Từ lãnh đạo mang sắc thái trang trọng, tôn trọng. Sửa : đổi từ lãnh đạo ==> cầm đầu.
•  (2): sửa : đổi chú hổ ==> con hổ hoặc nó

5. Không lạm dụng từ địa phương, từ Hán Việt

• Trong những trường hợp nào thì không nên dùng từ địa phương?
• Tại sao không nên lạm dụng từ Hán Việt?

Trả lời:
Sử dụng từ địa phương trong những ngữ cảnh không phù hợp sẽ làm cho người nghe, đọc khó hiểu hoặc không hiểu được. Ví dụ: người miền Bắc không hiểu được ngôn ngữ của người miền Nam. Tuy nhiên, trong những tác phẩm văn học, để tạo sắc thái cá biệt, người ta có thể sử dụng từ địa phương và cần có chú thích với những từ khó, từ lạ để không gây khó khăn cho người đọc.