Tìm hiểu số phận và tính cách nhân vật Mị qua: Cảnh ngộ bị bắt về làm dâu gạt nợ, cuộc sống bị đọa đày tủi cực ở nhà thống lí Pá Tra. Diễn biến tâm trạng và hành động

Hình ảnh Mị qua cảnh ngộ bị bắt về làm dâu để gạt nợ, cuộc sống bị đọa đày tủi cực ở nhà thống lí Pá Tra.

• Mị xuất hiện trong lời kể về thời qúa khứ của cô là cô gái Mèo hoàn thiện, bông hoa ban thuần khiết của núi rừng Tây Bắc. Xuất thân trong một gia đình nghèo nhưng Mị  được thiên phú hình dáng và nhiều tư chất tốt đẹp. Mị  không chỉ đẹp mà trong cô còn ẩn tàng sự yêu đời, ham sống, say sưa với mối tình đầu. Những ngày tháng tuỏi trẻ của cô trôi đi êm đềm đến trong tình thương của bố, trong âm thanh tuổi trẻ và sắc màu đêm hội đất mièn tây. Mỗi ngày sống, trái tim cô như tràn căng hồi hộp sung sưởng chờ nghe âm thanh tiếng sáo quen thuộc của người yêu. Cái đau đớn của số phận Mị  bắt đầu từ một thứ tội truyền kiếp mãn tính của người nghèo, đó là không tiền của tất yếu sẽ trở thành nô lệ. Bố Mị  vay tiền của Pá Tra - số nợ lãi đến khi mẹ cô chết mà bố vẫn không trả hết. Mị  đã trở thành vật thế gán nợ và thành nô lệ trong hoàn cảnh khắc nghiệt như thế. Và cũng bắt đầu bằng một nguyên nhân đau đớn bi phẫn, đó là “lỗi” của người xinh đẹp với phẩm hạnh trắng trong. Mị trở thành cô con dâu gạt nợ, một thứ “hàng hóa” trao đổi.
• Phản ứng của Mị những ngày đầu là mấy tháng ròng, đêm nào Mị  cũng khóc và định tự tử. Đây là phản ứng tự nhiên của cô gái trẻ yêu đời bỗng nhiên bị tước đoạt hết tự do; đồng thời cũng là phản kháng quyết liệt của con người ham sống muốn kiếm tìm một cuộc sống cho ra sống. Cuộc sống với tất cả tự nhiên của kiếp người chứ không phải vật vờ tồn tại trú ngụ cái rỗng không trong thể xác. Đã bao lần Mị định chết, thế nhưng điều đó thật xót xa. Mị muốn chết cũng không được chết. Bởi cô chết món nợ đó vẫn còn, và đương nghiên cha cô là người phải chịu món nợ đó. Vì thương cha, Mị đành tiếp tục sống. 
• Những năm tháng sống  trong nhà thống lí Pá Tra  là chuỗi ngày địa ngục, Mị  xuất hiện trong không gian ấy như một cái bóng, suốt ngày cúi mặt im lặng. Đó vẫn chưa phải nỗi đau đớn thật sự. Nhà văn đã tìm ra sự thê thảm của nhân vật, đó là ý chí của Mị bị mài mòn. Trong đầu Mị, những suy nghĩ khát vọng, âm thanh sắc màu thời xưa cũ đã mờ chìm; thay vào đó là cái phải nhớ, quanh quẩn lặp đi lặp lại tẻ ngắt như một vòng tròn nặng nề không lối thoát: " Mỵ cúi mặt không nghĩ nữa, mà lúc nào cũng chỉ nhớ đi nhớ lại những việc giống nhau, tiếp nhau vẽ ra trước mắt … con ngưạ, con trâu làm còn có lúc nghỉ ..đàn bà con gái nhà này thì vùi đầu làm việc cả đêm cả ngày".
• Cùng với công việc nặng nhọc triền miên là sự hành hạ trực tiếp của cha con thống lí trên thân xác, bản thân Mị bị đánh, trói và từng chứng kiến không biết bao nhiêu người bị hành hạ đến chết. Ý chí của Mị dần bị đè bẹp dưới sức mạnh tàn bạo thời trung cổ, mà hệ quả của nó là làm cho nỗi cay đắng đen tối luôn đọng lại đặc quánh trong Mi.Cô tự rút ra kết luận: mình không bằng con ngựa. Và rồi hành động của cô tê liệt : lùi lũi như con rùa nuôi trong xó cửa.
• Tuy nhiên nỗi đau khổ tinh thần mới là thật sự là nỗi đau tê tái, nó biến Mị  thực sự trở thành “con vật”mang tên người. Mất tình yêu đầu là nỗi đau tinh thần quá khứ, nhưng đau hơn, xót hơn là Mị không được phép nghĩ về nó; bởi mỗi ý nghĩ về tình xưa ở nơi cô đồng nghĩa với sự phạm tội ghê gớm. Chúa đất miền núi và tập tục cúng ma do chúng lập nên, đã ràng buộc một cô gái có chồng và Mị sống song tồn với một ý nghĩ : Mình đã " trình ma nhà thống lý thì chỉ có còn cách chết rũ xương ở đây. Tô Hoài đã sắc sảo nhìn thấy việc tập tục mê tín thần quyền bắt tay với giai cấp thống trị tạo ra một thứ "thuốc phiện tinh thần" trói chặt đời Mị nô dịch tinh thần cô.
• Mị bị cấm đoán trong việc hoà nhập cộng đồng. A sử trói Mi , dùng bạo lực quyết liệt tách Mị ra khỏi thế giới con người . Vì vậy, bên trong thể xác tơi tả của Mị là tâm hồn cô đơn trống rỗng, nếu còn một mảnh nhỏ cũng bị cào nhàu nát. Thể xác ấy, tâm hồn ấy bị giam hãm trong không gian chật hẹp tù đọng, làm cho nỗi đau thêm chồng chất, sự bất lực đến cực cùng. Tô Hoài xây dựng đoạn truyện đầy ẩn dụ về căn buồng của Mị. Nhà văn giúp người đọc hình dung được nỗi đau tột cùng của kiếp người nô lệ.
• Trong không gian oi ngạt ấy, thời gian như ngưng đọng. Trước mắt  Mị chỉ là sắc màu hoàng hôn dài đằng đẵng buồn tẻ, tê tái. MỊ thực sự không còn sống nữa mà chỉ còn là một sinh thể tồn tại chậm chạp bước về cõi chết. Cách áp chế ấy của gia đình thống lý Pa tra, đã tạo ra những hệ quả ghê ghớm, nó đập vỡ biến dạng tâm hồn vốn trong như pha lê của cô gái trẻ trung yêu đời là Mị.

Diễn biến tâm trạng và hành động

• Mị là cô gái có sức sống mãnh liệt, cuộc sống bị trà đạp tủi cực như vậy nhưng không làm mất đi khát vọng sống của cô. Sức sống ấy tồn tại trong cô gái trẻ, nó giống như lò than hồng âm ỉ cháy chỉ cần một cơn gió thổi lên là bùng thành ngọn lửa. Ngọn lửa ấy bùng cháy trong đêm tình mùa xuân. Mị muốn đi chơi và quyết định đi chơi. Mị sống lại với những ký ức tuổi xuân, Mị nghe tiếng sáo vọng lại tha thiết bổi hổi. Mị ngồi nhẩm bài hát của người đang thổi "mày có con trai con gái rồi/ mày đi làm nương/ ta không có con trai con gái/ ta đi tìm người yêu". Tiếng chó sủa xa , những đêm tình mùa xuân đã tới. Mị lén lấy hũ rượu, cứ uống ừng ực từng bát. Mị say và rồi cô sống lại những ngày về trước, Mị thổi sáo giỏi, có biết bao người mê và đi theo Mị. ... Đã từ nãy, Mị thấy phơi phới trở lại, Mị trẻ lắm. Mị vẫn còn trẻ. Mị muốn đi chơi. Khi thức tỉnh, Mị ý thức được cuộc sống của mình, về thân phận của mình. Vì ý thức được nên Mị muốn chết để thoát khỏi cái cuộc sống này. Và cuối cùng Mị quyết định đi chơi. '' trong đầu Mị đang rập rờn tiếng sáo. Mị muốn đi chơi, Mị cũng sắp đi chơi. Mị quấn lại tóc, với tay lấy cái váy hoa vắt ở phía vách".Bị trói nhưng Mị không biết bởi hơi rượu còn nồng nàn, Mị vẫn nghe tiếng sáo trong những cuộc chơi và vùng bước đi. Nhưng vì bị trói, không đi được Mị lúc này mới tỉnh và biết mình bị trói. 
• Sau cuộc nổi loạn trong đêm tình mùa xuân, cuộc sống của Mị càng bị o ép trói buộc hơn. Những đêm mùa đông dài trên núi cao Mị chỉ còn biết thức với ngọn lửa. Sống với ngọn lửa với tâm trạng cô đơn. buồn tủi cho số kiếp của mình. Những tưởng cô gái ấy lại tiếp tục cam chịu, tiếp tục chấp nhận cuộc sống mê muội  nơi nhà Pá Tra. Thế nhưng vì lòng thương người, Mị cứu A Phủ và vì sợ chết Mị chạy theo A Phủ và giải thoát cho mình (từ chỗ ban đầu cũng thấy A Phủ bị trói vẫn bình thường, dưng dưng. Nhưng trong đêm cuối ở nhà Pá Tra nhìn thấy giọt nước mắt A Phủ thì Mị vì thương A Phủ, có những hành động đổi khác. chặt dây trói cứu A Phủ. Nhưng rồi vì sợ chết, sợ cha con thống lí biết Mị cứu A Phủ cũng sẽ giết cô. Vì thế, cô quyết định chạy theo A Phủ. 
• Như vậy, qua diễn biến tâm trạng và hành động của Mị. Ta thấy rõ, Mị là cô gái có sức sống tiềm tàng mãnh liệt, cô gái có lòng thương người.