BÀI 2. THIÊN NHIÊN NHIỆT ĐỚI ẨM GIÓ MÙA
MỞ ĐẦU
Đặc điểm cơ bản của thiên nhiên Việt Nam là tính chất nhiệt đới ẩm gió mùa. Tính chất nhiệt đới ẩm gió mùa biểu hiện trong khí hậu và các thành phần tự nhiên khác như thế nào? Tính chất đó có ảnh hưởng đến sản xuất và đời sống ra sao?
Giải rút gọn:
Biểu hiện của khí hậu nhiệt đới ẩm gió mùa:
- Lượng bức xạ mặt trời lớn và nhiệt độ trung bình năm cao
- Lượng mưa, độ ẩm lớn
- Gió mùa
Biểu hiện của địa hình:
- Quá trình phong hóa diễn ra mạnh mẽ => Bề mặt địa hình bị thay đổi.
- Quá trình xâm thực, bồi tụ là quá trình chính trong sự hình thành địa hình.
Biểu hiện của sông ngòi: Thể hiện ở mạng lưới sông ngòi dày đặc, nhiều nước, giàu phù sa, chế độ nước sông theo mùa.
Biểu hiện của đất và sinh vật:
- Quá trình hình thành đất đặc trưng là quá trinh feralit
- Thảm thực vật rừng có lượng sinh khối lớn và năng suất sinh học cao.
=> Thiên nhiên nhiệt đới ẩm gió mùa có ảnh hưởng trực tiếp đến các hoạt động sản xuất nông nghiệp; tạo thuận lợi phát triển các ngành kinh tế khác. Nhìn chung thuận lợi cho đời sống con người.
I. BIỂU HIỆN CỦA THIÊN NHIÊN NHIỆT ĐỚI ẨM GIÓ MÙA
Câu hỏi: Dựa vào thông tin mục 1, các hình 2.1, 2.2, 2.3 và kiến thức đã học, hãy:
- Trình bày các biểu hiện của khí hậu nhiệt đới ẩm gió mùa ở nước ta.
- Giải thích tại sao nước ta có khí hậu nhiệt đới ẩm gió mùa
Giải rút gọn:
* Các biểu hiện của khí hậu nhiệt đới ẩm gió mùa ở nước ta:
- Lượng bức xạ mặt trời lớn và nhiệt độ trung bình năm cao
- Lượng mưa, độ ẩm lớn
- Gió mùa
+ Gió mùa đông (từ tháng 11 đến tháng 4 năm sau)
+ Gió mùa hạ (từ tháng 5 đến tháng 10)
* Nước ta có khí hậu nhiệt đới ẩm gió mùa.
- Lượng bức xạ mặt trời lớn và nhiệt độ trung bình năm cao
- Lượng mưa, độ ẩm lớn.
- Do nằm trong khu vực nội chí tuyến bán cầu Bắc nên Việt Nam có Tín phong hoạt động quanh năm. Đồng thời, nước ta nằm trong khu vực gió mùa châu Á, chịu tác động của các khối khí hoạt động theo mùa là gió mùa đông và gió mùa hạ.
=> Sự luân phiên của các khối khí hoạt động theo mùa khác nhau cả về hướng và về tính chất đã tạo nên sự phân mùa của khí hậu Việt Nam.
Câu hỏi: Dựa vào thông tin mục 2, hãy trình bày biểu hiện của địa hình nhiệt đới ẩm gió mùa ở nước ta.
Giải rút gọn:
- Do đặc điểm nóng ẩm của khí hậu nhiệt đới, các quá trình phong hoá diễn ra mạnh mẽ làm cho bề mặt địa hình bị thay đổi.
- Quá trình xâm thực – bối tụ là quá trình chính trong sự hình thành địa hình Việt Nam.
+ Xâm thực mạnh ở miền đồi núi: Ở miền đồi núi, quá trình xâm thực diễn ra mạnh mẽ.
+ Bổi tụ ở vùng đồng bằng: Hệ quả của quá trình xâm thực, bào mòn mạnh mẽ bể mặt địa hình ở miền đồi núi là sự bồi tụ, hình thành các đồng bằng hạ lưu sông.
Câu hỏi: Dựa vào thông tin mục 3, hãy trình bày biểu hiện nhiệt đới ẩm gió mùa qua sông ngòi ở nước ta.
Giải rút gọn:
- Mạng lưới sông ngòi dày đặc, phân bố rộng khắp trên đất liền.
- Chế độ nước theo mùa: Nước ta có chế độ mưa theo mùa nên chế độ nước sông trong năm chia hai mùa với một mùa lũ và một mùa cạn.
+ Mùa lũ trùng với mùa mưa, mùa cạn trùng với mùa khô.
+ Chế độ mưa thất thường làm cho chế độ dòng chảy cũng thay đổi thất thường.
Câu hỏi: Dựa vào thông tin mục 4, hãy trình bày biểu hiện của đất và sinh vật nhiệt đới ẩm gió mùa ở nước ta.
Giải rút gọn:
- Đất: quá trình hình thành đất đặc trưng là quá trình feralit.
+ Điều kiện nhiệt, ẩm cao làm cho các quá trình phong hoá diễn ra mạnh mẽ, tạo ra một lớp đất dày.
+ Quá trình feralit diễn ra mạnh ở vùng đồi núi thấp trên đá mẹ a-xít,
=> đất feralit là loại đất chính ở vùng đồi núi nước ta.
- Sinh vật: Thảm thực vật rừng có lượng sinh khối lớn và năng suất sinh học cao.
+ Trong rừng, các thành phần thực vật, dộng vật nhiệt đới chiếm ưu thế.
+ Hệ sinh thái rừng nguyên sinh phổ biến là rừng rậm nhiệt đới ẩm lá rộng thường xanh.
+ Hệ sinh thái rừng nhiệt đới ẩm gió mùa phát triển trên dất feralit là cảnh quan tiếu biểu cho thiên nhiên nhiệt đới ẩm gió mùa ở nước ta.
II. ẢNH HƯỞNG CỦA THIÊN NHIÊN NHIỆT ĐỚI ẨM GIÓ MÙA ĐẾN HOẠT ĐỘNG SẢN XUẤT VÀ ĐỜI SỐNG
Câu hỏi: Dựa vào thông tin mục II, hãy phân tích ảnh hưởng của thiên nhiên nhiệt đới ẩm gió mùa đến sản xuất và đời sống ở nước ta.
Giải rút gọn:
* Ảnh hưởng đến hoạt động sản xuất:
- Thiên nhiên nhiệt đới ẩm gió mùa có ảnh hưởng trực tiếp đến các hoạt động sản xuất nông nghiệp:
+ Lượng nhiệt, ẩm, ánh sáng, nguồn nước dồi dào và đất màu mỡ => tạo điều kiện phát triển nền nông nghiệp nhiệt đới.
+ Khí hậu nhiệt đới ẩm gió mùa, có sự phân hoá => tạo nên sự đa dạng trong cơ cấu cây trồng, vật nuôi; bên cạnh đó còn phát triển các cây có nguồn gốc cận nhiệt và ôn đới.
+ Tính thất thường của thời tiết gây khó khăn cho hoạt động canh tác, kế hoạch mùa vụ, phòng chống thiên tai, phòng chống dịch bệnh,...
- Thiên nhiên nhiệt đới ẩm gió mùa tạo thuận lợi cho nước ta phát triển các ngành kinh tế khác và các hoạt động khai thác, xây dựng,...
+ Các ngành và các hoạt động này đều chịu ảnh hưởng trực tiếp của thiên tai, các hiện tượng thời tiết cực đoan và sự phân mùa khí hậu.
* Ảnh hưởng đến đời sống:
- Thiên nhiên nhiệt đới ẩm gió mùa nhìn chung thuận lợi cho đời sống con người. Lượng mưa lớn là nguồn cung cấp nước quan trọng cho đời sống và sinh hoạt.
- Tuy nhiên, thiên nhiên nhiệt đới ẩm gió mùa cũng gây ra nhiều khó khăn cho đời sống.
+ Các thiên tai và hiện tượng thời tiết cực đoan thường xuyên diễn ra, tác động của biến đổi khí hậu ảnh hưởng rất lớn đến đời sống, gây thiệt hại về người và tài sản,...
+ Khí hậu nhiệt đới ẩm gió mùa với nền nhiệt, ẩm cao là môi trường thuận lợi cho các bệnh nhiệt đới phát triển.
LUYỆN TẬP, VẬN DỤNG
Câu hỏi: Phân tích tác động của vị trí địa lí và hình dạng lãnh thổ tới đặc điểm khí hậu nước ta.
Giải rút gọn:
- Việt Nam nằm trong khu vực nội chí tuyến bán cầu Bắc
=> Gió Tín phong hoạt động quanh năm. Lượng bức xạ mặt trời lớn, cán cân bức xạ quanh năm dương; cân bằng ẩm luôn dương.
- Nước ta nằm trong khu vực gió mùa châu Á
=> Chịu tác động của các khối khí hoạt động theo mùa là gió mùa đông và gió mùa hạ.
- Hình dạng lãnh thổ hẹp ngang, kéo dài nằm giáp biển Đông
=> Là nguồn dự trữ ẩm dồi dào, các khối khí di chuyển qua biển ảnh hưởng sâu vào đất liền đã làm cho thiên nhiên nước ta chịu ảnh hưởng sâu sắc của biển.
Câu hỏi: Tìm hiểu về ảnh hưởng của thiên nhiên nhiệt đới ẩm gió mùa đến sản xuất và đời sống ở nơi em sống.
Giải rút gọn:
Ảnh hưởng của thiên nhiên nhiệt đới ẩm gió mùa đến sản xuất và đời sống ở thành phố Hà Nội:
1. Thuận lợi:
- Khí hậu nóng ẩm:
+ Thúc đẩy cây trồng sinh trưởng nhanh, đa dạng các loại cây trồng.
+ Phát triển các ngành nông nghiệp như lúa nước, cây ăn quả, rau màu.
+ Mùa hè nóng dài thích hợp cho du lịch biển.
- Mưa nhiều:
+ Cung cấp nguồn nước dồi dào cho sản xuất nông nghiệp, công nghiệp và sinh hoạt.
+ Phát triển nuôi trồng thủy sản.
+ Giúp duy trì cảnh quan thiên nhiên tươi tốt.
- Gió mùa:
+ Cung cấp nguồn năng lượng gió cho các hoạt động sản xuất như: điện gió, tàu thuyền.
+ Hạn chế sự oi bức vào mùa hè.
2. Khó khăn:
- Mưa bão:
+ Gây lũ lụt, ảnh hưởng đến sản xuất nông nghiệp, công nghiệp và đời sống.
+ Gây sạt lở đất, ảnh hưởng đến giao thông và nhà cửa.
- Hạn hán:
+ Gây thiếu nước cho sản xuất nông nghiệp và sinh hoạt.
+ Gây cháy rừng, ảnh hưởng đến môi trường.
- Thiên tai:
+ Lũ lụt, sạt lở đất, lốc xoáy, sét đánh gây thiệt hại về người và tài sản.
+ Gây ảnh hưởng đến an ninh lương thực và kinh tế.