I. LỊCH SỬ PHÁT MINH
D.I.Mendeleev được coi là cha đẻ của bảng tuần hoàn nguyên tố hóa học. Mặc dù trước đó có nhiều nhà khoa học đã nghiên cứu về nó nhưng không ưu việt bằng Mendeleev.
Trả lời câu hỏi 1 sgk trang 32:
Mendeleev sắp xếp các nguyên tố theo chiều tăng dần khối lượng nguyên tử và nhận thấy các nguyên tố trong một hàng có tính chất tương tự nhau: dãy halogen (Cl, Br và I), kim loại kiềm (K, Rb, Cs) và kim loại kiềm thổ (Ca, Sr, Ba).
Trả lời câu hỏi 2 sgk trang 32:
- Các nguyên tố có tính chất hóa học tương tự nhau được sắp xếp vào cùng một hàng.
- Theo hàng dọc, các nguyên tố được sắp xếp theo thứ tự tăng dần khối lượng nguyên tử.
Mendeleev đưa ra định luật tuần hoàn: Tính chất của các đơn chất, cấu tạo và tính chất các hợp chất của chúng có tính tuần hoàn theo khối lượng nguyên tử của các nguyên tố
Bảng tuần hoàn ngày nay được xây dựng trên cơ sở sử dụng mối liên hệ “số hiệu nguyên tử - tính chất” thay vì mối liên hệ “khối lượng – tính chất”.
II. NGUYÊN TẮC SẮP XẾP CỦA BẢNG TUẦN HOÀN CÁC NGUYÊN TỐ HÓA HỌC.
Các nguyên tắc sắp xếp nguyên tố hóa học trong bảng tuần hoàn:
- Các nguyên tố hóa học được sắp xếp từ trái qua phải, từ trên xuống dưới theo chiều tăng dần điện tích hạt nhân của nguyên tử
- Các nguyên tố mà nguyên tử có cùng số lớp electron được xếp vào cùng một hàng
- Các nguyên tố mà nguyên tử có số electron hóa trị như nhau được xếp vào cùng một cột.
Trả lời câu hỏi 3 sgk trang 33:
Bảng tuần hoàn có 7 hàng, 18 cột và 118 nguyên tố hóa học.
III. CẤU TẠO CỦA BẢNG TUẦN HOÀN CÁC NGUYÊN TỐ HÓA HỌC.
1. Ô nguyên tố
Mỗi nguyên tố hóa học được xếp vào một ô trong bảng tuần hoàn, gọi là ô nguyên tố.
Ô nguyên tố cho ta biết về một số thông tin của một nguyên tố hóa học như: kí hiệu hóa học, tên nguyên tố, số hiệu nguyên tử và nguyên tử khối trung bình…
Trả lời câu 4 sgk trang 34: Từ ô nguyên tố vanadium ta biết:
- Số hiệu nguyên tử: 23
- Kí hiệu hóa học: V
- Tên nguyên tố: Vanadium
- Nguyên tử khối trung bình: 50,942 amu.
Trả lời câu vận dụng 1 sgk trang 34:
- Oxygen (kí hiệu là O) là nguyên tố phổ biến nhất trong vỏ Trái Đất, chiếm hơn 46% về khối lượng.
- Oxygen nằm ở ô số 8 trong bảng tuần hoàn.
Số thứ tự của ô nguyên tố trong bảng tuần hoàn bằng số hiệu nguyên tử của nguyên tố đó.
2. Chu kì
Chu kì là tập hợp các nguyên tố hóa học mà nguyên tử của chúng có cùng số lớp electron, được sắp xếp theo hàng theo chiều tăng dần của điện tích hạt nhân.
Bảng tuần hoàn có 7 chu kì, được đánh số thứ tự từ 1 đến 7. Số thứ tự của chu kì bằng số lớp electron trong nguyên tử của các nguyên tố thuộc chu kì đó.
Trả lời câu vận dụng 2 sgk trang 34:
- Nguyên tố được bổ sung vào muối ăn để giảm nguy cơ bướu cổ là iodine (kí hiệu là I).
- Iodine thuộc chu kì 5 trong bảng tuần hoàn.
3. Nhóm
Nhóm là tập hợp các nguyên tố hóa học mà các nguyên tử có cấu hình electron tương tự nhau. Các nguyên tố trong một nhóm được xếp thành cột theo chiều tăng điện tích hạt nhân từ trên xuống dưới.
Bảng tuần hoàn có 18 cột tương đương với 18 nhóm, được chia thành 8 nhóm A, đánh số từ IA đến VIIA; 8 nhóm B, được đánh số từ IB đến VIIIB. Mỗi nhóm A hay B đều chỉ có 1 cột, từ nhóm VIIIB có ba cột.
Trả lời câu hỏi 5 sgk trang 34:
Các nguyên tố nhóm IA đều có 1 electron ở lớp ngoài cùng. Do đó, cấu hình electron lớp ngoài cùng dạng ns$^{1}$.
IV. LIÊN HỆ GIỮA CẤU HÌNH ELECTRON NGUYÊN TỬ VỚI VỊ TRỊ NGUYÊN TỐ TRONG BẢNG TUẦN HOÀN.
Các nguyên tắc sắp xếp nguyên tố hóa học trong bảng tuần hoàn:
- Các nguyên tố hóa học được sắp xếp từ trái qua phải, từ trên xuống dưới theo chiều tăng dần điện tích hạt nhân của nguyên tử
- Các nguyên tố mà nguyên tử có cùng số lớp electron được xếp vào cùng một hàng
- Các nguyên tố mà nguyên tử có số electron hóa trị như nhau được xếp vào cùng một cột.
Trả lời câu hỏi 3 sgk trang 33:
Bảng tuần hoàn có 7 hàng, 18 cột và 118 nguyên tố hóa học.