Đề 1 : Phân tích một số câu thơ của Nguyễn Trãi mà em đã học hoặc đã đọc để thấy được vẻ đẹp tâm hồn của ông.
Bài tham khảo 1 :
Nguyễn Trãi là một nhà thơ kiệt xuất của dân tộc, danh nhân văn hóa thế giới. Ông để lại cho đời sau nhiều tác phẩm có giá trị lớn.Nếu như "Bình Ngô đại cáo" của ông mang đầy nhiệt huyết, lòng tự tôn dân tộc thì bài thơ "Cảnh ngày hè" là một bức tranh về vẻ đẹp tâm hồn của Nguyễn Trãi.
Mở đầu bài thơ "Cảnh ngày hè" là sáu câu thơ miêu tả cảnh ngày hè:
"Rồi hóng mát thuở ngày trường
Hòe lục đùn đùn tán rợp giương
Thạch lựu hiên còn phun thức đỏ
Hồng liên trì đã tiễn mùi hương
Lao xao chợ cá làng Ngư phủ
Dắng dỏi cầm ve lầu tịch dương"
Tác giả đã đón nhận cảnh ngày hè trong tư thế ung dung thoải mái nhất khi ở ẩn, lúc nhà vua không còn trọng dụng tới nữa. Bức tranh cảnh ngày hè được vẽ lên thật rực rỡ và tươi đẹp với nhiều màu sắc. Đó là màu xanh của cây hòe, màu đỏ của hoa lựu, màu hồng của hoa sen, màu vàng lung linh của ánh nắng chiều. Tất cả hòa quyện lại với nhau. Tạo nên cảnh vật đặc trưng của mùa hè. Không chỉ cảm nhận bằng thị giác, Nguyễn Trãi còn cảm nhận cảnh vật bằng thính giác khứu giác và tâm hồn của một người nghệ sĩ. Ông thấy mùi hương của ao sen, thấy âm thanh "lao xao" của làng chài, "dắng dỏi" của tiếng ve. Bức tranh cảnh ngày hè đã trở nên sinh động hơn, đặc sắc hơn với âm thanh và mùi vị. Mặc dù khung cảnh mà tác giả miêu tả là cuối ngày, khi mặt trời lặn nhưng mọi vật vẫn tràn đầy sức sống với những từ ngữ "đùn đùn", "giương", "phun", "tiễn", "lao xao", "dắng dỏi". Những từ ngữ đó cũng góp phần thể hiện những điều trong lòng tác giả - ước mong được cống hiến cho nhân dân, cho đất nước. Nhiệt huyết đó như muốn phun ra, trào ra và lan tỏa đi khắp nơi. Trong sáu câu thơ này, tác giả đã không đi theo tính quy phạm của văn học phong kiến nữa. Ông miêu tả cảnh ngày hè với những sự vật vô cùng thân thuộc gần gũi với cuộc sống hằng ngày.
Hai câu cuối của bài thơ đã được Nguyễn Trãi gửi gắm trọn vẹn tâm tư và suy nghĩ:
"Dẽ có Ngu cầm đàn một tiếng
Dân giàu đủ khắp đòi phương"
Tuy tác giả đón nhận cảnh ngày hè với tư thế ung dung trong một ngày nhàn rỗi nhưng ông vẫn luôn suy nghĩ, lo lắng cho nhân dân, cho đất nước. Cảm nhận cảnh ngày hè nhưng tác giả vẫn quan tâm tới cuộc sống của nhân dân. Thế nên ông nghe thấy âm thanh tấp nập, lao xao của làng chài. Ông quan tâm tới nhân dân, lo cho dân cho nước. Chính vì vậy, ông ước mong mình có cây đàn của vua Ngu Thuấn. Với cây đàn đó, Nguyễn Trãi có thể mang tới cuộc sống ấm no, hạnh phúc cho nhân dân và đất nước.
Bài thơ "Cảnh ngày hè" được viết theo thể thơ thất ngôn bát cú Đường luật có chen hai câu thơ lục ngôn. Tuy vậy, nhà thơ lại không tuân theo bố cục: Đề - Thực - Luận - Kết của thể thơ Đường luật. Chính vì thế, bài thơ mang nét đặc sắc riêng của một nhà thơ kiệt xuất của dân tộc Việt Nam. Không chỉ thế, bài thơ còn có hình ảnh hoa lựu khiến ta liên tưởng tới hai câu thơ của Nguyễn Du:
"Đầu tường hoa lựu lập lòe đơm bông"
Câu thơ của Nguyễn Du mang đậm chất tạo hình nhưng câu thơ của Nguyễn Trãi lại thể hiện được cá tính về nhiệt huyết của mình. Điều đó cho thấy rõ hơn tài năng của Nguyễn Trãi về thơ văn.
Bài thơ "Cảnh ngày hè" đặc sắc về cả nội dung và nghệ thuật. Qua đó, ta thấy được vẻ đẹp tâm hồn của Nguyễn Trãi. Ông là người yêu thiên nhiên, yêu quê hương đất nước. Nhưng trên hết, ông là một người vừa có tài, vừa có tâm bởi ông luôn lo lắng cho nhân dân, cho đất nước. Ông muốn cống hiến nhiệt huyết của mình để nhân dân hạnh phúc, ấm no, đất nước giàu mạnh. Tư tưởng của Nguyễn Trãi như một bài học gửi gắm cho thế hệ trẻ về lòng yêu nước, ước mong cống hiến cho đất nước.
Bài tham khảo 2 :
Nguyễn Trãi (1380 - 1442), vị anh hùng dân tộc, "tấm lòng sáng tựa sao Khuê" (lời vua Lê Thánh Tông) dù trong bất kì hoàn cảnh nào cũng không nguôi tâm nguyện hướng về dân về nước. Ngay cả khi bị nghi kỵ, phải lui về quê ngoại Côn Sơn, ông vẫn bộc bạch nỗi lòng tha thiết cháy bỏng trong cuộc sống tưởng như chỉ biết vui vầy cùng mây núi cỏ cây. Nỗi lòng ấy bộc lộ rõ nét trong chùm thơ 61 bài Bảo kính cảnh giới. Đặc biệt, bài thơ số 43 chan chứa bao khát vọng hướng đến cuộc đời, nhân dân.
Bảo kính cảnh giới (Gương báu răn mình) lấy những bài học từ thiên nhiên vĩ đại để nhà thơ soi chiếu lòng mình. Ta không chỉ gặp tấm lòng yêu thiên nhiên của một nghệ sĩ lớn mà còn thấu hiểu tâm sự của người anh hùng luôn canh cánh bên lòng nỗi niềm "ưu quốc ái dân". Suy ngẫm và cảm xúc của nhà thơ giúp chúng ta hình dung một nhân cách lớn.
Bài thơ bắt đầu bằng hoàn cảnh hưởng nhàn bất đắc dĩ:
Rồi hóng mát thuở ngày trường.
Nhịp thơ thật lạ lùng như kéo dài cảm giác của một ngày "ăn không ngồi rồi": tạo điểm nhấn ở một nhịp đầu tiên, sau đó là năm chữ nối thành một hơi thơ như tiếng thở dài. Rõ ràng nhà thơ nói về việc hóng mát mà không hề đem lại cảm nhận nhàn tản thật sự. Hai chữ ngày trường lại hiện ra bao nỗi chán chường của một ngày dài vô vị. Hưởng nhàn mà không hề thư thái! Có thể đó sẽ là khởi nguồn cho bao nỗi bực dọc trút ra của con người bất đắc chí. Thế nhưng, tất cả tâm tư đã được nén lại khi nhà thơ đối diện với một thiên nhiên mành liệt đầy sức sống:
Hoè lục đùn đùn tán rợp giương
Thạch lựu hiên còn phun thức đỏ
Hồng liên trì đã tiễn mùi hương.
Ba câu thơ đem lại một bức tranh thiên nhiên nhiều màu sắc, cùng những hình ảnh đặc trưng của không gian mùa hè. Trước hết, đó là hoè buông sắc lục như một chiếc lọng khổng lồ bao trùm lên cảnh vật, tạo cảm giác về một không gian xanh. Cái nhìn thiên nhiên của Nguyễn Trãi luôn có sức bao quát, vừa gợi sức sống của không gian trong động từ "đùn đùn" vừa gợi cảm giác phóng khoáng trong một chữ "rợp". Tầm nhìn trải từ gần ra xa, theo quy luật đăng đối ở hai câu tả thực, khéo léo đan cài sắc đỏ của thạch lựu trước hiên nhà cùng sắc hồng của ao sen. Câu trên tả sắc, câu dưới gợi hương. Thiên nhiên ấy cũng chứa chan bao cảm xúc, lúc dịu nhẹ lan tỏa lúc bừng bừng phun trào. Để rồi cuối cùng đọng lại cảm giác man mác tiếc nhớ làn hương thanh thoát của sen hồng lúc cuối hè. Phải là một người có tâm hồn tinh tế mới cùng một lúc diễn tả được nhiều cảm giác trong chỉ vài ba câu thơ cô đọng. Giữa khung cảnh thiên nhiên ấy, nhà thơ dường như cũng nguôi ngoai bao nỗi niềm bực dọc, để lòng mình hòa cùng thiên nhiên đầy sức sống.
Không chỉ nhìn bằng mắt mà Nguyễn Trãi còn trải lòng lắng nghe những thanh âm muôn vẻ của thiên nhiên:
Lao xao chợ cá làng ngư phủ
Dắng dỏi cầm ve lầu tịch dương.
Có một sự chuyển đổi cảm xúc trong cách lắng nghe những âm thanh của cuộc sống. Giờ đây, những thanh âm lại được cảm nhận từ xa đến gần, từ "lao xao" đến "dắng dỏi". Thiên nhiên không hề tĩnh lặng u trầm trong thời điểm chiều buông mà trái lại rất sôi động và gần gũi với tấm lòng thiết tha yêu sự sống của nhà thơ. "Lao xao" là âm thanh gợi rõ cuộc sống thanh bình của những người dân chài, cảnh mua bán tấp nập mà không quá ồn ào để khuấy động không gian hương nhàn của nhà thơ. Dường như Nguyễn Trãi đã chủ động hướng lòng mình về với chợ cá, làng ngư phủ để thấy bản thân không cách xa với đời thường. Âm vang cuộc sống thực ấy tạo thành mối dây liên hệ giữa nhà thơ với nhân dân, mang lại niềm vui xôn xao trong một buổi chiều để tạo cho nhà thơ nỗi buồn. Cấu trúc đăng đối đã tạo nên sự hòa điệu giữa con người với thiên nhiên trong sự cân xứng làng ngư phủ - bóng tịch dương mang đậm sắc thái trang trọng cổ điển. Nghệ thuật tương phản tạo nên một cảm hứng hết sức mới mẻ trong thơ Nguyễn Trãi khi ấn tượng ám ảnh nhà thơ không phải ánh tịch dương ảm đạm mà lại là âm thanh dắng dỏi cầm ve. Sự liên tưởng bất ngờ và độc đáo này đã chứng tỏ rõ phẩm chất nghệ sĩ của Nguyễn Trãi. Tiếng ve đặc trưng của mùa hè đến thơ Nguyễn Trãi lại như một bản đàn mạnh mẽ, rạo rực hối hả nhịp sống căng tràn của thiên nhiên. Bức tranh thiên nhiên sống động ấy đã hàm chứa một nội dung thông điệp thẩm mỹ đánh động tâm tư của nhà thơ. Bản thân ông có muốn lánh đời thoát tục, ngắm ánh tịch dương, giam mình trong lầu kín cũng không thể không nghe, không thấy bao vẻ đẹp thiên nhiên tươi tắn rộn rã xung quanh. Thiên nhiên ấy xôn xao hay chính tấm lòng của nhà thơ cũng đang náo nức muốn hòa cùng niềm vui sự sống? Cuộc sống của ông không phải của một ẩn sĩ lánh đời mà chính là phản chiếu của tâm hồn yêu đời thiết tha, vẫn đón nhận thưởng thức được niềm vui cuộc sống thanh bình để quên đi nỗi riêng tư sầu muộn.
Thiên nhiên đã đem lại một bài học lớn, lay thức khát vọng mãnh liệt muốn trở lại với đời của nhà thơ. Thiên nhiên ấy đã thổi bùng khát vọng của người anh hùng đầu bạc mà vẫn vẹn tấm lòng son:
Dẽ có Ngu cầm đàn một tiếng
Dân giàu đủ khắp đòi phương
Còn gì giản dị, thanh cao, súc tích hơn những lời thơ mộc mạc chân thành ấy! Giữa thiên nhiên tuyệt đẹp, Nguyễn Trãi không hề mong muốn hưởng thụ thú nhàn tản cho riêng mình. Ông không phải con người chỉ chăm chăm giữ lấy sự trong sạch cho riêng mình theo triết lí nhà Nho "độc thiện kỳ thân". Ở sâu thẳm tâm hồn ông vẫn là nồi niềm "ưu quốc ái dân", là khát khao hành động của một con người trọn đời vì lợi ích của nhân dân. Tinh thần Nguyễn Trãi vẫn không hề nhụt giảm, vẫn còn nung nấu hoài bão cống hiến cho đất nước thái bình thịnh trị như thời Đường Ngu - xã hội thịnh trị lý tưởng theo quan niệm nho gia. Giản dị thay và cũng cao cả thay sáu chữ đúc kết tấm lòng Nguyễn Trãi hướng về nhân dân. Quả thật, riêng ông trong hoàn cảnh bấy giờ có nhiều nỗi buồn, nhưng bản chất tâm hồn Nguyễn Trãi luôn "trong sáng và đầy sức sống" (lời cố thủ tướng Phạm Văn Đồng). Tâm hồn ấy chỉ cháy bỏng niềm mong ước đem lại cho nhân dân cuộc sống giàu đủ. Niềm mong mỏi nhân dân "khắp nơi không một tiếng hờn giận oán sầu" chính là minh chứng cho nhân cách trong sáng tuyệt vời của Nguyễn Trãi.
Bảo kính cảnh giới - bài học lớn từ thiên nhiên giúp Nguyễn Trãi răn mình, chứa đựng bao tình cảm yêu đời yêu sự sống. Ta nhận ra một tâm hồn nghệ sĩ - chiến sĩ của Ức Trai tiên sinh. Tấm lòng "sáng tựa sao Khuê" ấy vẫn tỏa sáng đến tận hôm nay.
Bài tham khảo 3 :
Có những bài thơ rung động lòng ta bởi vẻ đẹp mượt mà, mềm mại của tâm tư cảm xúc. Có những bài thơ lại khiến ta xao xuyến trong ánh sáng lung linh của vẻ đẹp ngôn từ… nhưng cũng có những bài thơ bình dị, mộc mạc, chân phương đến với ta như một nốt trầm xao xuyến, đọng lại trong mỗi trái tim một mạch nguồn xúc cảm nhuần nhị mà sâu lắng. “Côn Sơn ca” của Nguyễn Trãi là một bài thơ như thế, mang cái hồn thơ riêng biệt của một đại thi hào dân tộc…
Bức tranh thiên nhiên yên ả xanh trong hiện lên khiến ta thấy an bình, thảnh thơi và nhẹ nhõm lạ thường! Bức tranh ấy được hoạ lên bởi tiếng suối “rì rầm” xa xăm…
Côn Sơn suối chảy rì rầm
Ta nghe như tiếng đàn cầm bên tai
Khác với tiếng suối trong thơ Hồ Chí Minh “Tiếng suối trong như tiếng hát xa”, trong thơ Nguyễn Trãi, tiếng suối được so sánh với “tiếng đàn cầm”. Nhà thơ lắng tai nghe tiếng suối chảy rì rầm mà như đang thưởng thức khác đàn cầm du dương, xao xuyến. Suối không chảy róc rách hay ồn ào mãnh liệt, suối “rì rầm” êm trôi như âm hưởng của thiên nhiên. Dường như âm thanh ấy làm tan biến tất cả u sầu, phiền muộn. Tâm hồn như thăng hoa, như hòa quyện vào thiên nhiên cảnh vật.
Tiếng đàn thổn thức bên tai, thổn thức cả trái tim người thi sĩ. Chắc hẳn phải yêu thiên nhiên lắm nhà thơ mới có cảm nhận tinh tế và sâu sắc đến vậy. Chỉ đơn thuần là tiếng suối, nhưng với tâm hồn nhạy cảm, “tiếng suối” thơ Nguyễn Trãi trở nên có hồn, sống động, trầm bổng như một khúc nhạc của thiên nhiên, như một thoáng rung động mong manh của lòng người. Chỉ với một phép so sánh, nhỏ nhưng cái tài cái tình của nhà thơ đã được thể hiện thật chân thực, rõ nét. Bức tranh thiên nhiên trong trẻo êm đềm như chính lòng người vậy. Chưa dừng ở đó, cảnh sắc Côn Sơn càng thêm sống động với:
“Côn Sơn có đá rêu phơi
Ta ngồi trên đá như ngồi chiếu êm”
Nền đá bớt đi lạnh lẽo, quạnh hiu bởi những chiếc “chiếu rêu”. xanh mát bao phủ. Ngồi trên đá mà thoải mái dễ chịu như được ngồi chiếu êm. Cuộc sống không một chút cao sang mà rất đỗi dân dã, bình thường nhưng nhà thơ không thấy thiếu thốn, chỉ cần mình ta với thiên nhiên thôi là quá đủ rồi. Suy nghĩ ấy thật kì lạ, hiếm có. Lòng ta thấy thanh thản đến vô hạn… Nhà thơ ngồi trên chiếu êm, bên tại là tiếng đàn cầm du dương, còn gì tuyệt vời hơn thế…? Lời thơ, câu chữ thật giản đơn, bình dị nhưng khắc hoạ được cái tình thẳm sâu trong xúc cảm người thi sĩ… Người và cảnh giao hoà trọn vẹn, cái hồn và thiên nhiên cũng thấm vào nhau kết thành chất thi vị riêng biệt trong thơ Nguyễn Trãi…
“Trong rừng thông mọc như nêm
Tìm nơi bóng mát ta lên ta nằm
Trong rừng có bóng trúc râm
Dưới màu xanh mát ta ngâm thơ nhàn”
Thiên nhiên chan hòa, cảnh vật tốt tươi, không gian ngập tràn màu xanh của rừng thông, rừng trúc. Một màu xanh trang trải đầy niềm tin và sức sống. Xanh cảnh vật, lòng người cũng nhuốm màu xanh căng tràn nhịp sống ấy. Thiên nhiên là nhà, là nơi chở che cho nhà thơ trong những năm tháng cáo quan về ở ẩn. Thiên nhiên “xanh mát” là cung nhạc khiến nhà thơ thổn thức, là “chiếu êm” để dừng chân ru hồn vào cảnh vật, là bóng mát yên lành giấc ngủ, là chốn thần tiên ngâm thơ thả tình vào đất trời…Cuộc sống ấy tuyệt diệu, yên ả biết bao nhiêu. Vứt bỏ những lo toan, suy nghĩ về việc đời, việc người, xoá bỏ cuộc sống tiền tài danh vọng mà hướng về thiên nhiên yên bình, tĩnh lặng. Không có cảm giác cô đơn, trơ trọi mà thay vào đó, tâm hồn ta được thảnh thơi, thực sự sống, thực sự cảm nhận… Thiên nhiên như người bạn tri kỉ, thân thiết, gắn bó với người thi sĩ, là một sợi dây vô hình gắn kết con người với đất trời vạn vật… Hiếm ai có cái suy nghĩ mới mẻ, khác lạ đến thế và chỉ có những con người biết yêu, biết đồng cảm mới thấu hiểu cuộc sống “ nhàn” ấy!! Hồn thơ Nguyễn Trãi – một hồn thơ thanh cao, chân thành mà sâu lắng. Phải là người biết cảm cái đẹp, biết yêu thiên nhiên tha thiết mới viết lên những vần thơ như thế!
Ngôn từ rất mực giản đơn, không một chút cầu kì nhưng nhờ đó, cái tình trở nên nổi bật và càng thêm mênh mông, xao xuyến. Thể thơ lục bát thích hợp cho việc miêu tả cảnh sắc thiên nhiên, nhịp thơ khoan thai dễ đi vào lòng người, để lại ấn tượng sâu đậm cho người đọc. Với biện pháp nghệ thuật so sánh, liệt kê, bức tranh Côn Sơn hiện lên với vẻ đẹp lạ lùng và giàu chất thơ…
Bài thơ kết thúc nhưng dư âm của nó còn ngưng đọng mãi không thôi…Tâm hồn người thi sĩ như sáng lên, hoà quyện và giao thoa với đất trời. Hồn thơ Ức Trai mang hơi thở của thiên nhiên, mang phong vị của một cuộc sống thanh tịnh và yên bình..