BÀI 3. SỰ PHÂN HÓA ĐA DẠNG CỦA THIÊN NHIÊN
MỞ ĐẦU
Bên cạnh tính chất nhiệt đới ẩm gió mùa, thiên nhiên nước ta còn có sự phân hoá rõ nét trong không gian theo chiều Bắc - Nam, Đông – Tây và theo độ cao. Từ đó, đã hình thành nên các miến địa lí tự nhiên. Vậy, sự phân hoá thiên nhiên có ảnh hưởng như thế nào đến phát triển kinh tế - xã hội đất nước?
Giải rút gọn:
- Là cơ sở quan trọng cho việc quy hoạch các vùng kinh tế dựa trên thế mạnh tự nhiên của mỗi vùng
- Là căn cứ để xây dựng các chiến lược và chính sách phát triển kinh tế.
- Tạo điều kiện phát triển cơ cấu kinh tế đa dạng với nhiều sản phẩm đặc trưng theo vùng, miền.
- Dẫn đến sự phân hoá tài nguyên và các điều kiện phát triển kinh tế giữa các vùng, miền nước ta.
I. THIÊN NHIÊN PHÂN HÓA ĐA DẠNG
Câu hỏi: Dựa vào hình 3.1 và thông tin trong bài, hãy chứng minh sự phân hóa của thiên nhiên Việt Nam theo chiều Bắc - Nam.
Giải rút gọn:
- Khí hậu đặc trưng là nhiệt đới ẩm gió mùa có mùa đông lạnh; mùa hạ nóng, ẩm, mưa nhiều. - Nhiệt độ trung bình năm trên 20°C, có 2 – 3 tháng nhiệt độ trung bình năm dưới 18°C, biên độ nhiệt trung bình năm lớn. - Hệ sinh thái tiêu biểu là rừng nhiệt đới gió mùa. - Mùa đông có nhiều loài cây rụng lá; mùa hạ cây cối phát triển xanh tốt. - Trong rừng có thành phần loài nhiệt đới chiếm ưu thế; các loài thú có lông dày như gấu, chồn,... - Vào mùa đông, ở đồng bằng trồng được các loại cây vụ đông. - Khí hậu đặc trưng là cận xích đạo gió mùa, nóng quanh năm, nhiệt độ trung bình năm trên 25°C, biên độ nhiệt trung bình năm nhỏ. - Khí hậu có 2 mùa: mưa và khô. - Hệ sinh thái tiêu biểu là rừng cận xích đạo gió mùa. - Trong rừng xuất hiện các loài cây chịu hạn, rụng lá vào mùa khô, một số nơi hình thành kiểu rừng thưa nhiệt đới khô. - Động vật thuộc vùng nhiệt đới và xích đạo
Phần lãnh thổ phía Bắc (từ khoảng vĩ tuyến 16°B trở ra Bắc)
Phần lãnh thổ phía Nam (từ khoảng vĩ tuyến 16°B trở vào Nam)
Câu hỏi: Dựa vào hình 3.1 và thông tin trong bài, hãy cho biết thiên nhiên Việt Nam có sự phân hóa như thế nào theo chiều Đông – Tây. Lấy ví dụ cụ thể.
Giải rút gọn:
Thiên nhiên phân hóa theo chiều Đông - Tây
* Vùng biển và thềm lục địa
- Đặc trưng cho vùng biển nhiệt đới ẩm gió mùa, giàu tài nguyên khoáng sản và sinh vật.
- Đặc điểm vùng thềm lục địa thể hiện mối quan hệ chặt chẽ với vùng đồng bằng, đồi núi và thay đổi theo từng đoạn bờ biển.
* Vùng đồng bằng:
- Đồng bằng Bắc Bộ và đồng bằng Nam Bộ mở rộng, bằng phẳng, có đất phù sa màu mỡ.
- Đồng bằng Bắc Bộ được đặc trưng bởi hệ thống để trong khi đồng bằng Nam Bộ được đặc trưng bởi hệ thống sông ngòi, kênh, rạch chằng chịt.
- Đồng bằng ven biển Trung Bộ nhỏ, hẹp và bị chia cắt bởi nhiều dãy núi lan sát ra biển.
* Vùng đồi núi:
- Phần lớn vùng đồi núi phân bố ở ở phía tây đất đất nước.
- Sự phân phân hoá hơi tự nhiên của vùng núi diễn ra khá mạnh mẽ và phức tạp.
- Đặc biệt, các dãy núi lớn như Hoàng Liên Sơn và Trường Sơn đã tạo nên những ranh giới tự nhiên cho sự phân hoá Đông – Tây.
* Ví dụ cụ thể
- Về khí hậu: Hà Nội (miền Đông) có mùa hè nóng ẩm, mưa nhiều, mùa đông tương đối lạnh, ít mưa. Trong khi đó, Đà Lạt (miền Tây) có mùa hè mát mẻ, mùa đông khá lạnh, có sương muối.
- Về địa hình: Đồng bằng sông Hồng (miền Đông) rộng lớn, địa hình thấp và bằng phẳng. Trong khi đó, Tây Nguyên (miền Tây) là vùng núi và cao nguyên, địa hình cao và hiểm trở.
- Về sông ngòi: Sông Hồng (miền Đông) có mạng lưới sông ngòi dày đặc, nhiều nước quanh năm. Sông Mekong (miền Tây) có nhiều nhánh sông, lượng nước lớn vào mùa mưa.
Câu hỏi: Dựa vào hình 3.1 và thông tin trong bài, hãy chứng minh sự phân hóa của thiên nhiên Việt Nam theo độ cao?
Giải rút gọn:
Thiên nhiên nước ta có sự phân hóa theo độ cao, bao gồm 3 đai cao: đai nhiệt đới gió mùa, đai cận nhiệt đới gió mùa trên núi và đai ôn đới gió mùa trên núi.
Đất mùn thô. - Dưới 1.700 m: rừng cận nhiệt đới lá rộng, lá kim, động vật tiêu biểu là các loài thú có lông. - Trên 1.700 m: rừng phát triển kém, có các loài chim di cư
Đặc điểm
Đai nhiệt đới gió mùa
Đai cận nhiệt đới gió mùa trên núi
Đai ôn đới gió mùa trên núi
Độ cao trung bình
Miền Bắc
Dưới 600 – 700 m
Từ 600 – 700 đến 2600 m
Trên 2600 m
Miền Nam
Dưới 900 – 1000 m
Từ 900 – 1000 m đến 2600 m
Khí hậu
Mùa hạ nóng, độ ẩm thay đổi tuỳ nơi: từ khô đến ẩm ướt.
Khí hậu mát mẻ, mưa nhiều hơn, độ ẩm tăng.
Có tính chất ôn đới, mùa đông có nhiệt độ dưới 5°C.
Đất
Đất phù sa chiếm 24% diện tích, đất feralit phân bố ở vùng đồi núi thấp chiếm trên 60% diện tích.
Dưới 1.700 m là đất feralit có mùn; trên 1.700 m tiêu biểu là đất mùn.
Sinh vật
Rừng nhiệt đới gió mùa, rừng thường xanh, rừng nhiệt đới ẩm lá rộng, rừng ngập mặn, rừng tràm, xavan, cây bụi gai,...
Thực vật ôn đới chiếm ưu thế.
II. CÁC MIỀN ĐỊA LÍ TỰ NHIÊN
Câu hỏi: Dựa vào hình 3.1 và thông tin trong bài, hãy trình bày đặc điểm tự nhiên của miền Bắc và Đông Bắc Bắc Bộ?
Giải rút gọn:
+ Đồi núi thấp chiếm ưu thế + Núi có hướng vòng cung + Thung lũng sông lớn và đồng bằng châu thổ sông Hồng mở rộng. + Địa hình ven biển khá đa dạng. có mùa đông lạnh sâu sắc do gió mùa Đông Bắc ảnh hưởng mạnh, => thiên nhiên của miền có sự thay đổi theo mùa.
Biểu hiện
Ranh giới
dọc theo hữu ngạn sông Hồng và rìa phía tây nam của đồng bằng Bắc Bộ.
Địa hình
Khí hậu
Sinh vật
bao gồm nhiều loài có nguồn gốc nhiệt đới và cận nhiệt đới
Khoáng sản
có nhiều khoáng sản, đặc biệt là than, đá vôi, chì, kẽm, khí tự nhiên,...
Câu hỏi: Dựa vào hình 3.1 và thông tin trong bài, hãy trình bày đặc điểm tự nhiên của miền Tây Bắc và Bắc Trung Bộ?
Giải rút gọn:
+ Núi xen kẽ thung lũng theo hướng tây bắc – đông nam, lan ra sát biển, trong khi đồng bằng chủ yếu hẹp ngang. + Núi cao chiếm ưu thế ở Tây Bắc cùng với nhiều sơn nguyên, cao nguyên. + Núi trung bình phân bố ở Bắc Trung Bộ. + Vùng biển rộng, địa hình ven biển có nhiều cồn cát, đầm, phá, bãi tắm đẹp, nhiều khu vực có thể xây dựng cảng biển. ảnh hưởng của gió mùa Đông Bắc đã suy giảm đáng kể => làm cho mùa đông ngắn và ít sâu sắc hơn
Biểu hiện
Ranh giới
từ ranh giới phía tây - tây nam của miền Bắc và Đông Bắc Bắc Bộ tới dãy núi Bạch Mã.
Địa hình
Khí hậu
Sinh vật
phong phú,rừng còn diện tích lớn ở nhiều nơi
Khoáng sản
nhiều loại khoáng sản có trữ lượng khá lớn như sắt, crôm, ti-tan, a-pa-tít, vật liệu xây dựng,...
Câu hỏi: Dựa vào hình 3.1 và thông tin trong bài, hãy trình bày đặc điểm tự nhiên của miền Nam Trung Bộ và Nam Bộ?
Giải rút gọn:
+ Đa dạng, các khối núi cổ, cao nguyên badan ở Trường Sơn Nam; + Dải đồng bằng ven biển Nam Trung Bộ nhỏ hẹp, bị chia cắt cho đến đồng bằng Nam Bộ bằng phẳng và rộng lớn với đồng bằng phù sa cổ Đông Nam Bộ, đồng bằng sông Cửu Long. + Vùng biển rộng lớn, địa hình bờ biển đa dạng với nhiều đoạn bờ biển bồi tụ xen kẽ bờ biển mài mòn, các vịnh biển sâu và nhiều đảo, quần đảo + Là khí hậu cận xích đạo gió mùa + Nhiệt độ trung bình năm cao + Biên độ nhiệt năm nhỏ + Trong năm có 2 mùa rõ rệt là mùa mưa và mùa khô. - Đặc trưng là kiểu rừng cận xích đạo gió mùa - Có kiểu rừng rụng lá, nửa rụng lá đặc trưng cho Đông Nam Á; rừng ngập mặn với các loài trăn, rắn, cá sấu, chim, tôm, cá,...
Biểu hiện
Ranh giới
từ dãy núi Bạch Mã trở vào Nam.
Địa hình
Khí hậu
Sinh vật
Khoáng sản
Một số loại tài nguyên khoáng sản có trữ lượng lớn và giá trị cao như bô-xít ở Trường Sơn Nam, dầu mỏ, khí tự nhiên ở thềm lục địa phía nam.
III. ẢNH HƯỞNG CỦA SỰ PHÂN HÓA THIÊN NHIÊN ĐẾN PHÁT TRIỂN KINH TẾ - XÃ HỘI
Câu hỏi: Dựa vào thông tin trong bài, hãy phân tích ảnh hưởng của sự phân hóa đa dạng thiên nhiên đến phát triển kinh tế - xã hội nước ta.
Giải rút gọn:
- Là cơ sở quan trọng cho việc quy hoạch các vùng kinh tế dựa trên thế mạnh tự nhiên của mỗi vùng,
- Là căn cứ để xây dựng các chiến lược và chính sách phát triển kinh tế.
- Tạo điều kiện phát triển cơ cấu kinh tế đa dạng với nhiều sản phẩm đặc trưng theo vùng, miền.
- Dẫn đến sự phân hoá tài nguyên và các điều kiện phát triển kinh tế giữa các vùng, miền nước ta.
LUYỆN TẬP
Câu hỏi: Lựa chọn 2 miền tự nhiên của nước ta, trình bày những điểm khác nhau về tự nhiên giữa 2 miền đã chọn.
Giải rút gọn:
+ Đồi núi thấp chiếm ưu thế + Núi có hướng vòng cung + Thung lũng sông lớn và đồng bằng châu thổ sông Hồng mở rộng. + Địa hình từ những nơi thấp, bằng phẳng đến những nơi nhiều vũng, vịnh, dảo và quần đảo + Núi xen kẽ thung lũng theo hướng tây bắc – đông nam, lan ra sát biển, trong khi dồng bằng chủ yếu hẹp ngang. + Có vùng biển rộng, địa hình ven biển có nhiều cồn cát, đầm, phá, bãi tắm đẹp, nhiều khu vực có thể xây dựng cảng biển. + Đảo và quần đảo có vị trí quan trọng trong phát triển kinh tế biển đảo và an ninh quốc phòng - Tài nguyên sinh vật phong phú, - rừng còn diện tích lớn ở nhiều nơi thuộc Tây Bắc và Bắc Trung Bộ.
Miền Bắc và Đông Bắc Bắc Bộ
Miền Tây Bắc và Bắc Trung Bộ
Ranh giới
dọc theo hữu ngạn sông Hồng và rìa phía tây nam của đồng bằng Bắc Bộ.
từ ranh giới phía tây - tây nam của miền Bắc và Đông Bắc Bắc Bộ tới dãy núi Bạch Mã
Địa hình
Khí hậu
Có mùa đông lạnh sâu sắc
mùa đông ngắn và ít sâu sắc hơn
Sinh vật
gồm nhiều loài có nguồn gốc nhiệt đới và cận nhiệt đới
Khoáng sản
than, đá vôi, chì, kẽm, khí tự nhiên,...
sắt, crôm, ti-tan, a-pa-tít, vật liệu xây dựng,...
Câu hỏi: Lấy ví dụ cụ thể về ảnh hưởng của sự phân hoá đa dạng thiên nhiên đến phát triển kinh tế – xã hội nước ta.
Giải rút gọn:
- Vùng núi Tây Bắc:
+ Thiên nhiên hùng vĩ, khí hậu mát mẻ quanh năm
=> thích hợp cho phát triển du lịch sinh thái.
+ Có nhiều dân tộc thiểu số với những phong tục tập quán độc đáo
=> thu hút du khách.
- Vùng đồng bằng sông Cửu Long:
+ Vùng đất trù phú => phát triển trồng lúa nước; được mệnh danh là vựa lúa lớn nhất cả nước.
+ Nơi đây có hệ thống kênh rạch chằng chịt
=> thuận lợi cho phát triển giao thông thủy và nuôi trồng thủy sản.
- Vùng ven biển miền Trung:
+Bờ biển dài, nhiều bãi biển đẹp => thích hợp phát triển du lịch biển.
+ Có nhiều vũng, vịnh kín đáo => thuận lợi cho phát triển nghề cá; xây dựng cảng biển
VẬN DỤNG
Câu hỏi: Sưu tầm hình ảnh thể hiện sự phân hoá đa dạng của thiên nhiên nước ta.
Giải rút gọn:
