Đọc và Thực hành tiếng Việt
Bài tập 1. Đọc lại văn bản Hiền tài là nguyên khí của quốc gia trong SGK Ngữ văn 10, tập một (tr. 74 – 75) và trả lời các câu hỏi:
1. Theo bạn, những thông tin nào về bối cảnh, điều kiện ra đời của văn bản được nêu trong SGK cần được đặc biệt chú ý? Tại sao bạn lại xác định như vậy?
2. Dựa vào văn bản, hãy liệt kê theo mức độ tăng tiến những việc làm chứng tỏ các “đấng thánh để minh vương” đã “quý chuộng kẻ sĩ không biết thế nào là cùng”.
3. Tác giả đã nói như thế nào về tác dụng của việc dựng bia vinh danh những người đỗ đại khoa?
4. Khi soạn bài văn bia, tác giả Thân Nhân Trung nhằm đến đối tượng tiếp nhận chính nào? Hãy nêu những căn cứ mà bạn dựa vào đó để giải đáp vấn đề này.
5. Liệt kê các từ ngữ chỉ vua chúa và nhận xét về quy ước xưng hô được thể hiện trong văn bản (Lưu ý: bản dịch đã dùng lại đúng các từ ngữ chỉ vua chúa trong nguyên tác).
6. Chỉ ra nét khác biệt về nghĩa giữa ba câu sau:
– Hiền tài là báu vật của quốc gia.
– Hiền tài là vốn quý của quốc gia.
– Hiền tài là nguyên khí của quốc gia.
Theo bạn, từng câu văn trên được dùng trong những ngữ cảnh nào thì phù hợp?
Bài Làm:
1. Những thông tin đặc biệt chú ý là:
– Năm 1484, Thân Nhân Trung vâng mệnh vua Lê Thánh Tông soạn Bài kí đề danh tiến sĩ khoa Nhâm Tuất niên hiệu Đại Bảo thứ ba để khắc lên bia đặt ở Quốc Tử Giám.
– Truyền thống dựng bia ghi danh tiến sĩ được khởi đầu từ năm 1484 sau sự kiện này.
– Bài kí của Thân Nhân Trung được khắc trên bia ghi tên các tiến sĩ đỗ năm 1442 (niên hiệu Đại Bảo thứ ba), điều đó có nghĩa là bia được dựng sau kì thi năm 1442 đến 42 năm.
Xác định như vậy vì đây là những thông tin quan trọng minh chứng cho việc đất nước ở thời Hậu Lê phát triển mạnh mẽ, đạt được nhiều kết quả tích cực.
2. Văn bản đã điểm lại những việc làm chứng tỏ các “đấng thánh đế minh vương” đã “quý chuộng kẻ sĩ không biết thế nào là cùng” - sự đãi ngộ của triều đình đối với kẻ sĩ tăng tiến theo thời gian
- Tôn trọng danh tiếng của người thi đỗ (“yêu mến cho khoa danh”).
- Phong chức tước và cấp bậc cho người thi đỗ (“đề cao bằng tước trật”).
- Ghi tên người đỗ đạt nơi trang trọng, ban danh hiệu tiến sĩ, mở tiệc khoản đãi (“nêu tên ở tháp Nhạn, ban danh hiệu Long hổ, bày tiệc Văn hỉ”).
- Dựng bia đá ghi tên người đỗ tiến sĩ ở nhà Thái học của Trường Quốc Tử Giám (“dựng đá đề danh đặt ở cửa Hiền Quan”).
3. Tác giả chỉ ra 3 tác dụng của việc dựng bia vinh danh những người đỗ đại khoa:
- Khuyến khích kẻ sĩ trông vào mà phấn chấn hâm mộ, rèn luyện danh tiết, gắng sức giúp vua.
- Cảnh báo xu hướng thoái hoá trong lớp người đỗ đạt vốn được triều đình tin dùng.
- Góp phần làm chấn hưng đất nước.
4. Các đối tượng tiếp nhận chính mà tác giả Thân Nhân Trung nhắm đến khi soạn bài văn bia:
- Vua Lê Thánh Tông - người đã ban lệnh cho tác giả viết bài kí đề danh (văn bia).
- Những người đỗ đại khoa qua các kì thi, được ghi danh trên bia đá ở Quốc Tử Giám.
- Tất cả kẻ sĩ và những “ai xem bia? nghĩa là những người có mối quan tâm đến chủ trương phát triển văn hoá - giáo dục của triều đình, đến con đường phát triển của đất nước và nuôi hoài bão phò vua giúp nước.
Căn cứ: Câu đầu tiên trong văn bản, tác giả đã nghĩ tới vua Lê Thánh Tông, sau đó là những người đỗ đại khoa trong các kì thi được ghi danh, cuối cùng là đề cập đến đối tượng xem bia.
5. Các từ ngữ chỉ vua chúa được sử dụng trong văn bản: “đấng thánh đế minh vương”, “thánh minh”, “thánh thần”. Các từ ngữ được liệt kê ở trên không nằm trong lời đối thoại trực tiếp với vua mà là từ ngữ dùng để nói về vua với tư cách là đối tượng thứ ba.
=> Thể hiện sự tôn kính nhà vua đồng thời cho thấy được uy quyền lớn lao của vua trong xã hội phong kiến; Thể hiện uy quyền tuyệt đối của vua chúa trong xã hội phong kiến - một điều được mặc nhiên xem là chân lí, được củng cố bởi học thuyết Nho giáo và toàn bộ các thiết chế xã hội được xây dựng trên nền tảng học thuyết này.
6. Điểm khác biệt:
- Hiền tài là báu vật của quốc gia: thể hiện ý nghĩa người tài cần được nâng niu, coi trọng như báu vật không thể mất.
- Hiền tài là vốn quý của quốc gia: thể hiện ý nghĩa hiền tài cần được trân trọng và biết cách phát huy vốn quý để càng lớn mạnh thêm.
- Hiền tài là nguyên khí của quốc gia: thể hiện một nhận thức có tầm triết học, xem xét vấn đề hiền tài trong mối quan hệ với sự thịnh suy của vận nước có ý nghĩa sự sống còn của quốc gia dựa vào hiền tài.