Bài tập 7. Đọc đoạn trích sau và trả lời các câu hỏi:
Tác phẩm văn học và đọc văn học thật là một hiện tượng diệu kì. Theo các nhà khoa học quan sát, khi chưa đọc, văn bản in chỉ là một vật, một khách thể, nhưng khi đã đọc thì dần dần khách thể đó biến mất, sách vẫn còn đó nhưng đồng thời lại “biến mất” để nhường chỗ cho thế giới hình tượng, sách từ bên ngoài chuyển vào trong nội tâm người đọc, người đọc hoá thân vào nhân vật trong sách. Tại sao khi đọc sách ta bỗng toàn tâm toàn ý suy nghĩ vào những điều chưa bao giờ nghĩ tới? Hoá ra ta suy nghĩ bằng những ngôn từ, hình tượng của nhà văn, còn nhà văn thì phát biểu bằng tâm hồn, trí tuệ của ta! Cho nên tuy biết rõ tác phẩm là của nhà văn mà ta vẫn thấy có toàn quyền giải thích, hứng thú giải thích và khi nói là ta giải thích, ta ấy đâu phải là chính tại Nhà văn chiếm chỗ trong tâm trí ta, còn ta thì chiếm tác phẩm của họ! Cho nên tác phẩm văn học là một sản phẩm lạ lùng, nó gần như xoá bỏ ranh giới giữa ta và tác giả. Người đọc không phải “đệm”, mà đã “chơi” tác phẩm trên bản nhạc của nhà văn, do vậy tuỳ theo người “chơi” mà tác phẩm có sự khác nhau.
(Trần Đình Sử, Đọc văn học văn, NXB Giáo dục, 2001, tr. 6 – 7)
1. Xác định câu chủ đề của đoạn trích. Vì sao bạn xác định như vậy?
2. Theo những gì được tác giả dẫn giải, sự “diệu kì” của tác phẩm văn học và hoạt động đọc văn học thể hiện ở những điểm nào?
3. Dựa vào những trải nghiệm của mình khi đọc văn học, hãy bày tỏ ý kiến về nhận định sau: “Nhà văn chiếm chỗ trong tâm trí ta, còn ta thì chiếm tác phẩm của họ!”.
4. Hãy viết thêm từ 1 – 2 câu triển khai ý “tuỳ theo người “chơi” mà tác phẩm có sự khác nhau" được nêu ở cuối đoạn trích.
5. Lập luận của tác giả đoạn trích có thể giúp bạn hiểu thêm gì về các thuật ngữ văn bản và tác phẩm?
6. Theo bạn, vì sao những từ, cụm từ như "biến mất", “đệm”, “chơi” lại được tác giả đặt trong ngoặc kép?
7. Phân tích quyền hạn và chức năng của người đọc trong mối quan hệ với tác phẩm văn học.
Bài Làm:
1. Câu chủ đề: Tác phẩm văn học và đọc văn học thật là một hiện tượng diệu kì.
Lí do: Đoạn trích nói về khái niệm tác phẩm văn học và đọc văn học, đồng thời được tác giả nêu ra những lí lẽ, bằng chứng để làm sáng tỏ điều này.
2. Sự “diệu kì” của tác phẩm văn học được thể hiện ở các điểm:
- Tác phẩm văn học không phải là một vật thể bất động (khi bất động, đó chỉ là văn bản - cơ sở tồn tại ban đầu của tác phẩm), mà có sự vận động và biến hoá qua sự đọc, qua từng trường hợp đọc.
- Tác phẩm văn học chứa đựng hình tượng và hình tượng ấy được chuyển hoá vào tâm trí người đọc để biến thành xúc cảm, nhận thức và gây ra những hành động tương ứng với xúc cảm, nhận thức ấy.
Sự diệu kì của hoạt động đọc văn học:
– Làm sống dậy và cụ thể hoá thế giới hình tượng tồn tại tiềm tàng trong tác phẩm, chuyển hoá nó thành “câu chuyện” của chính bản thân người đọc, buộc người đọc phải “toàn tâm toàn ý" suy nghĩ về nó, cũng có nghĩa là bận lòng, bận trí về “những điều chưa bao giờ nghĩ tới" trước khi đọc văn học.
– Xoá bỏ ranh giới giữa độc giả và nhà văn; độc giả thì “suy nghĩ bằng những ngôn từ, hình tượng của nhà văn”, còn nhà văn thì phát biểu quan niệm, cảm nhận của mình nhờ những hoạt động tích cực của tâm hồn, trí tuệ độc giả.
– Đọc văn học cho phép độc giả có những cách cụ thể hoá khác nhau, diễn giải khác nhau về hình tượng trong tác phẩm. Tất cả những điều này làm cho thế giới hình tượng trở nên có tính chất mở, phát triển phong phú thêm lên qua từng trường hợp đọc.
3. Khi đọc một bài văn hay, điều ta ấn tượng là sự sáng tạo của người làm nên tác phẩm còn nhà văn khi sáng tạo nên tác phẩm văn học muốn đứa con tinh thần của mình được công chúng rộng rãi biết đến thì cần đến độc giả như chúng ta. Chính bởi lẽ đó mà có nhận định “Nhà văn chiếm chỗ trong tâm trí ta còn ta thì chiếm tác phẩm của họ”.
4. Tuỳ theo người “chơi” mà tác phẩm có sự khác nhau. Hiểu như vậy, người đọc có vai trò rất lớn. Đọc văn không bao giờ giản đơn chỉ là đọc văn bản, mà còn bao hàm sự ý thức cả cái cách mà mình hiểu tác phẩm nào đó, là tìm ra cái tác phẩm “của mình”.
5. Văn bản và tác phẩm là hai khái niệm thống nhất nhưng không đồng nhất. Văn bản là cơ sở tồn tại của tác phẩm còn tác phẩm là văn bản trong sự tiếp nhận của người đọc. Tác phẩm là văn bản trong sự tiếp nhận của độc giả, có đời sống, sinh mệnh riêng trong thời gian và không gian, ngày càng được bồi đắp thêm những giá trị mới.
6. Vì đó là những từ, cụm từ không được hiểu theo nghĩa gốc mà chúng cần được hiểu theo nghĩa ẩn dụ.
7. Trong mối quan hệ với tác phẩm văn học, người đọc có quyền được bình phẩm thích hay không thích bởi đó là cảm xúc cá nhân. Tác phẩm văn học không thể chỉ mang một dòng cảm xúc giống nhau mà đó là sự đan xen của nhiều cảm xúc của nhiều người đọc. Đồng thời, họ có quyền được góp ý để phát triển.